‘Hoe versterken we het bestaansrecht van de private lokale journalistiek?’ Die vraag stond het afgelopen jaar centraal in de eerste SVDJ Incubator. Professionals van binnen en buiten de journalistiek bundelden de krachten om deze uitdaging aan te gaan.
Op deze pagina lees je wat de uitkomsten zijn van een jaar onderzoeken en experimenteren. We delen overkoepelende lessen voor de private lokale journalistiek én presenteren vijf praktische oplossingsrichtingen waar de deelnemers van de SVDJ Incubator aan hebben gewerkt. Deze zijn concreet en toepasbaar, zodat je er morgen al mee aan de slag kunt.
Alles wat er binnen de SVDJ Incubator ontwikkeld is, bieden we open source aan. Iedereen die deze ideeën en oplossingen verder wil ontwikkelen of direct wil implementeren op de redactie, is vrij om dat te doen. Heb je vragen over de uitkomsten of wil je meer informatie en/of data ontvangen, dan kun je contact met ons opnemen.
Het resultaat
Wat is het resultaat van een jaar lang onderzoeken, interviewen en experimenteren? De deelnemers hebben toegewerkt naar vijf concrete ideeën, concepten en oplossingen voor de toekomst van de private lokale journalistiek.
In die oplossingen zien we een duidelijk antwoord op de vraag: hoe versterken we het bestaansrecht van de private lokale journalistiek? Door te focussen op de toegevoegde waarde die de lokale journalistiek bij uitstek kan bieden: dichtbij mensen staan, geworteld zijn in de gemeenschap en verhalen maken die het lokale publiek verbinden en vertegenwoordigen. Daar ligt de basis voor de toekomst.
Bij deze onderscheidende rol passen de volgende strategische vernieuwingen:
- Van informatievoorziening naar gemeenschapsverbinding
- Van gesloten naar open journalistiek
- Van technologie als hulpmiddel naar technologie als strategisch instrument
- Van bereik naar relatie als basis voor je verdienmodel
Verderop lees je meer over deze strategische vernieuwingen van de private lokale journalistiek.
De deelnemers van de SVDJ Incubator hebben vijf oplossingen ontwikkeld, die stuk voor stuk bijdragen aan deze toegevoegde waarde van de lokale private journalistiek. Uiteraard kunnen ze ook door andere journalistieke redacties worden ingezet:
- Bron chat – een AI-tool waarmee je (lokale) overheidsdocumenten kunt doorzoeken en analyseren
- Lees me – een magazine vol informatie over het nieuwsbehoeften- / user needs model, met methoden om dit toe te passen
- Newsfluencer – een toolkit, inclusief AI-chatbot, voor het ontwikkelen van videonieuwscontent voor jongeren
- Publiekswijs – toolkit/magazine met methoden om publieksbetrokkenheid te vergroten
- De Cirkelmethode – laagdrempelige, interactieve gespreksstarter die journalisten weer in contact brengt met hun publiek
Context van het vraagstuk
Voordat we dieper ingaan op de resultaten, lichten we eerst de context van het centrale vraagstuk kort toe. Waarom kozen we voor de vraag ‘Hoe versterken we het bestaansrecht van de private lokale journalistiek?’ als startpunt van de Incubator 2024-2025?
De private lokale journalistiek staat voor existentiële uitdagingen in een snel veranderend medialandschap. Hoewel de journalistieke, organisatorische en financiële basis jarenlang vanzelfsprekend was, wordt deze in de toekomst steeds onzekerder.
Private lokale media zijn nog sterk op analoge bedrijfsmodellen gericht, omdat er nog geen levensvatbaar alternatief is. Onderzoek, zoals De staat van de lokale nieuws- en informatievoorziening (2022), toont aan dat het zeer twijfelachtig is of burgers over tien jaar nog steeds gebruik zullen maken van private lokale media.
Het vinden van een alternatief bedrijfsmodel is een grote uitdaging. Hiervoor zijn innovaties nodig op het gebied van gebruik, distributie, vertelvormen en verdienmodellen – die vervolgens als een complex geheel weer op elkaar moeten ingrijpen.
Een jaar lang deden deelnemers van de Incubator onderzoek naar die mogelijke vernieuwingen voor de lokale private journalistiek. Ze werden het veld in gestuurd met de vraag: hoe versterken we het bestaansrecht van de lokale private journalistiek?
Strategische vernieuwing
In alle projecten tekent zich een verschuiving af binnen de lokale private journalistiek : de waarde van lokale journalistiek ligt steeds meer in het vermogen om sociale cohesie te bevorderen, en niet langer uitsluitend in het brengen van nieuws. De journalist fungeert daarbij als verbinder tussen verschillende groepen binnen de samenleving.
In alle vijf de oplossingen komt dan ook het belang van een sterkere band met het publiek naar voren. Praktische oplossingen zijn bijvoorbeeld De Cirkelmethode of Lees me, waarin eenvoudige methodieken worden ingezet om de gemeenschap te betrekken.
Een tweede strategische vernieuwing is het toegankelijker, transparanter en inclusiever maken van journalistieke processen, zowel voor journalisten als voor het publiek. Journalistiek is niet langer uitsluitend het domein van professionals, maar ontwikkelt zich tot een actieve wisselwerking tussen makers en publiek.
Door het publiek actief te betrekken bij de nieuwsproductie – van onderwerpkeuze tot invalshoek en terugkoppeling – groeit het vertrouwen in en de relevantie van journalistiek. Transparantie in werkwijzen en besluitvorming maakt het proces van nieuwsproductie inzichtelijk. Zo groeit lokale journalistiek uit tot een gedeeld maatschappelijk goed waarin iedereen een stem heeft.
Technologie wordt vaak enkel gezien als hulpmiddel. Technologie wordt veel meer, als we het inzetten als een strategisch instrument. Op die manier kunnen we nieuwe journalistieke vormen en functies ontwikkelen, die organisaties niet ondersteunen maar veranderen.
De teams van de Incubator laten zien hoe deze transformatie er in de praktijk uit kan zien. Bron chat experimenteert met kunstmatige intelligentie en maakt daarmee nieuwe vormen van lokale onderzoeksjournalistiek mogelijk. Ook Newsfluencer zet AI in als laagdrempelige toolkit om jongeren op socials meer te betrekken bij de lokale journalistiek. Zo kunnen ook minder ervaren journalisten en redacteuren gemakkelijk journalistieke videoproducties ontwikkelen voor een jonge doelgroep.
Alle oplossingen laten impliciet zien dat digitale transformatie toekomstbestendige, private lokale journalistiek mogelijk maakt. Niet als ondersteuning van wat al bestaat, maar als motor van wat voorheen onmogelijk was.
De laatste strategische vernieuwing betreft het verdienmodel van de lokale private journalistiek. Dit is tegelijkertijd ook de vernieuwing waar nog meer onderzoek gedaan moet worden. Hoewel de zoektocht naar deze nieuwe verdienmodellen in de kinderschoenen staat, zijn er door de teams gedurende het jaar toch al een aantal inzichten opgedaan.
In de toekomst zullen verdienmodellen niet meer (uitsluitend) worden gekoppeld aan het bereik van private lokale journalistiek, zoals oplagecijfers en online clicks. Juist de kracht van de relatie met de gemeenschap en de unieke toegevoegde waarde van lokale journalistiek zijn de sleutel tot nieuwe verdienmodellen. De meeste mensen zijn betrokken bij en vertrouwen op de lokale journalistiek – daar ligt een kans.
We zien dat terug in het enthousiasme waarmee het publiek reageert op deze relatiegedreven lokale journalistiek. Zowel Publiekswijs als De Cirkelmethode suggereren dat diepere gemeenschapsrelaties ook economische waarde kunnen genereren. Er moet wel meer geëxperimenteerd worden om de betalingsbereidheid rondom dit soort journalistiek te ontwikkelen.
Eerste stap naar toekomstbestendige organisatie
Het doorvoeren van bovenstaande strategische vernieuwingen lijkt een grote opgave. Toch kun je er als redactie morgen al mee aan de slag, dankzij de vijf concrete oplossingen die tijdens de SVDJ Incubator zijn ontwikkeld. Ze zijn laagdrempelig, direct toepasbaar en hebben een aantal kenmerken gemeen die lokale publieke journalistieke organisaties ondersteunen in het toekomstgericht vernieuwen.
- Versterken van publieksbetrokkenheid en gemeenschapsverbinding
In alle projecten staat het versterken van de relatie met het publiek centraal. Lokale journalistiek wordt sterker wanneer er verbinding ontstaat met de gemeenschap. De rol van de journalist verschuift daarmee van informatieverstrekker naar verbinder.
- Goedkoop en makkelijk
Tijdens het onderzoek van de deelnemende teams werd nog maar eens onderstreept dat de capaciteit op lokale redacties beperkt is en de werkdruk hoog. Daar spelen alle oplossingsrichtingen op in: je kunt er mee aan de slag zonder je team uit te breiden of grote investeringen te doen.
- Online en offline
Aanpassing aan de veranderende publieksbehoeften vraagt om een combinatie van traditionele journalistieke waarden en vernieuwende, interactieve formats. Alle oplossingen laten zien dat het versterken van de lokale private journalistiek zowel op offline als online manieren mogelijk is.
Hoe zijn de ontwikkelde oplossingen tot stand gekomen?
In maart 2024 startte de Incubator met meerdere multidisciplinaire teams, bestaande uit vijf of zes deelnemers. Elk team kreeg een mentor toegewezen, die toezag op het proces. De teams werkten op hun gezamenlijke kantoor in Utrecht. Eens in de zes weken kwamen ze plenair bij elkaar voor workshops, om inzichten te delen en met elkaar te sparren. Tussen de bijeenkomsten door gingen de teams zelf aan de slag met experimenten. Elk team startte met een eigen onderwerp binnen het thema.
Het programma bestond uit drie fasen van elk vier maanden. In de eerste fase onderzochten de teams het probleem en de doelgroep. Zodra deze helder waren, gingen ze in de tweede fase op zoek naar mogelijke oplossingen. In de derde en laatste fase werkten de teams één gekozen oplossing verder uit.
In iedere fase stonden experimenten centraal. Hiermee toetsten de teams voortdurend hun aannames over het probleem, de doelgroep en de oplossing bij het publiek. Deze experimenten werden niet alleen vanachter de computer uitgevoerd. De teams gingen juist vaak het veld in. Zo testten ze bij DUIC verschillende videoformats, organiseerden ze meet-ups met journalisten om Bron chat verder te verbeteren en gingen ze de straat op om met het publiek in gesprek te gaan en hun behoeften beter te begrijpen. Daarnaast werden (internationale) experts geïnterviewd, enquêtes uitgezet en cirkels getekend op markten om samen met journalisten van o.a. Noord-Hollands Dagblad inzichten te verzamelen. Ook vond er samenwerking en uitwisseling plaats met bijvoorbeeld de NNP, Open State Foundation, het Bonn Institute en Smart Octo.
Deze aanpak hielp de teams om hun ideeën continu aan te scherpen en beter af te stemmen op de behoeften van hun doelgroep. Elk inzicht zorgde weer voor een verbetering van de oplossing.
De eerste SVDJ Incubator bracht waardevolle perspectieven en concrete aanknopingspunten voor verdere kennisdeling. Niet alleen vormden de uitkomsten de basis voor het programma van de tweede editie van de SVDJ Incubator, ze bieden ook grondstoffen voor verder beleid op het gebied van lokale journalistiek in Nederland.
SVDJ Incubator 2025
De tweede editie van de SVDJ Incubator is maart 2025 van start gegaan. Het programma van 2025 staat in het teken van de vraag: Hoe betrekken we het publiek bij de journalistiek? Dit thema is tot stand gekomen op basis van verzamelde inzichten uit een sectorverkenning. Meer informatie vind je op de subsidiepagina of op de dossierpagina ‘Publieksbetrokkenheid’.
Contact
Wil je op de hoogte blijven van de SVDJ Incubator? Laat je mailadres achter, dan sturen we je een seintje als er updates zijn of een nieuwe ronde van start gaat.
