Baanzekerheid in de journalistiek is wereldwijd een probleem, toont internationaal onderzoek

Het aantal tijdelijke contracten voor journalisten neemt wereldwijd toe. Tegelijkertijd verliezen ervaren journalisten hun baan aan jongere, goedkopere krachten die minder eisen (kunnen) stellen. Dat concluderen de wetenschappers van de Media for Democracy Monitor 2020. Tegelijk zien ze dat er een land is waar het met de journalistiek helemaal niet zo slecht gaat: Nederland. Dat zit ‘m bijvoorbeeld in een florerende freelancecultuur, die met name jonge journalisten kansen biedt.

Steeds vaker krijgen journalisten een tijdelijk contract, terwijl ervaren journalisten die nog wél baanzekerheid genieten langzaam verdwijnen. Door de focus op kostenbesparingen – aangejaagd door de coronacrisis – blijft er minder tijd over voor kwaliteitsjournalistiek en neemt de werktevredenheid onder journalisten af.

Toch klinken er ook positieve geluiden in het onderzoek naar het journalistieke vakgebied van de wetenschappers van The Media for Democracy Monitor 2020 (MDM 2020). Ze keken naar de situatie in 18 verschillende landen. Hoewel journalistiek een ‘open’ beroep is, zijn veel journalisten tegenwoordig hoogopgeleid – vaak universitair- en afkomstig uit verschillende studierichtingen. Ook in Nederland is deze trend zichtbaar. Sowieso doet Nederland het in vergelijking met andere landen goed, luidt een van de conclusies van het onderzoek.

Balans zoek

Journalisten in verschillende landen spreken hun zorgen uit over de balans tussen werklast en kwaliteit. Zo klinkt er vanuit Australië een noodkreet die voor veel onderzochte landen geldt. ‘Er is te weinig tijd en er zijn te weinig mensen om nieuws op een zorgvuldige manier te brengen,’ aldus een medewerker van een toonaangevende krant. Vanuit Griekenland, België en IJsland klinken soortgelijke geluiden: het kleine aantal stafleden en de geringe middelen maken het lastig om gedegen onderzoek te doen.

Terwijl de werklast toeneemt, gaat de kwaliteit van de journalistiek er dus niet op vooruit. Geïnterviewde Finse journalisten vrezen dat het verschil tussen ‘bulkjournalistiek’, het overgrote gedeelte van de journalistiek, en kwaliteitsjournalistiek zo steeds groter wordt. Dat heeft ook te maken met de inmiddels wijdverbreide digitale journalistiek. Volgens de onderzoekers wint zulke bulkjournalistiek vooral online terrein.

Baan(on)zekerheid

Daarnaast zijn veel journalisten huiverig voor de toename van tijdelijke contracten in de journalistiek. In vrijwel alle onderzochte landen verdwijnen journalisten met vaste contracten langzaamaan in ruil voor freelancers die op ‘flexibele’ basis werken. Opnieuw speelt de digitalisering van de journalistiek een rol. Jonge, goedkopere journalisten zijn vaak beter thuis in de nieuwe technologieën van nieuwsredacties.

Hoewel de wetenschappers de jongere generatie journalisten waarschuwen voor hun baanzekerheid op de lange termijn, biedt de freelancecultuur veel kansen voor jong talent. Onder andere Australië, Duitsland en Nederland worden genoemd als positieve voorbeelden.

Opleidingsniveau

Dat de freelancecultuur voor jonge journalisten gunstig is – in sommige landen – kan te maken hebben met het eerder genoemde hoge opleidingsniveau van de nieuwe generatie. In Australië had 35 procent van de journalisten in 1992 na de middelbare school nog een diploma behaald, in 2016 was dit percentage 80 procent. In België gaat het inmiddels om 93 procent van de journalisten, waarvan 65 procent universitair geschoold is. Ook in Nederland is het aantal academische journalisten die zowel een bachelor- als een masterdiploma op zak hebben in de laatste jaren toegenomen, stelt hoogleraar Journalistiek en Media Jo Bardoel.

Nederlandse journalistiek piekt

Dat laatste heeft geleid tot een ‘zeer geprofessionaliseerd’ Nederlands medialandschap, aldus Bardoel. ‘De Nederlandse journalistiek is nog nooit zo goed geweest als vandaag,’ laat hij de onderzoekers van MDM-2020 weten. De recente opmars van de Nederlandse onderzoeksjournalistiek heeft daar volgens Bardoel flink aan bijgedragen.

Evert de Vos, onder andere voorzitter van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) brengt wat nuances aan. Volgens De Vos is de Nederlandse journalistiek inderdaad professioneler geworden en is er meer goede onderzoeksjournalistiek, maar hangt het ervan af naar welk type medium je kijkt. Zo zijn veel onderzoekscollectieven nog afhankelijk van subsidies, en is de regionale onderzoeksjournalistiek bijna verdwenen.

Toch staat de Nederlandse journalistiek met de aanwezigheid van ombudsmannen, de NVJ en VVOJ – die opkomen voor freelancers – en de toename van goede onderzoeksjournalistiek relatief sterk. En als de coronacrisis eenmaal achter de rug is belooft dat nog meer moois voor de toekomst.

Foto: Flipboard (Unsplash)