Gemakkelijk overheidsdata vinden en doorzoeken: nieuw platform van Open State Foundation maakt het mogelijk

Raadsbesluiten, gemeentelijke uitgaven en andere overheidsinformatie: ze vinden is één ding, de boel gemakkelijk doorzoeken is een tweede. Daarom heeft de Open State Foundation een online platform ontwikkeld. ‘Het is vooral gericht op de lokale journalist die voor het eerst in een onderwerp duikt. Om hem of haar te helpen bij de eerste stap in een onderzoek.’

Overheidsinformatie, bijvoorbeeld raadsbesluiten en gemeentelijke uitgaven, zou openbaar en toegankelijk moeten zijn. Dat dat lang niet altijd het geval is, weet elke journalist. Daarom zijn er organisaties als de Open State Foundation die werken aan het beschikbaar stellen van de data van de overheid. ‘In feite is dat natuurlijk een taak van de overheid zelf,’ vertelt Tim Vos-Goedhart, projectleider bij de Open State Foundation. Maar de overheid beweegt traag. ‘Dus kun je wachten totdat je een ons weegt, of ondertussen zelf wat doen.’

De Open State Foundation, een onafhankelijke stichting die zich inzet voor een digitaal transparante overheid, heeft daarom het Journalistiek Dashboard Lokaal ontwikkeld, kort: Jodal. Een online platform waarop journalisten openbare overheidsinformatie kunnen doorzoeken. ‘We kregen regelmatig vragen van journalisten of wij data hadden of wisten waar die te vinden waren,’ zegt Vos-Goedhart. ‘Het bleven druppels op een gloeiende plaat, want we hielpen steeds alleen afzonderlijke journalisten. Daarom zijn we gaan onderzoeken hoe we data structureel beter beschikbaar konden maken.’

Vinden én doorzoeken

Jodal is specifiek gericht op lokale journalistiek, want hoewel er ook vragen kwamen van grote, landelijke media, is er voor lokale media nog een ander probleem. ‘Data zijn vaak een obstakel voor lokale kranten en omroepen. Als je ze aan een grote krant geeft, kunnen ze er meteen wat mee. Lokale media hebben daar niet de tijd of de expertise voor. Datajournalistiek is niet voor niets een vak apart.’

Daarom moet het platform niet alleen de data beschikbaar stellen, maar ze ook makkelijk doorzoekbaar maken. Want zelfs al zijn data openbaar toegankelijk, je moet als journalist wel weten waar je ze kunt vinden. Vaak moest je bij allerlei instanties afzonderlijk gaan zoeken, nu kan dat allemaal tegelijk bij Jodal. Bovendien biedt het dashboard een oplossing voor het ‘locatieprobleem’, zegt Vos-Goedhart: ‘Soms heb je verschillende schrijfwijzen van gemeenten, bijvoorbeeld afkortingen of carnavalsnamen, dan vind je ze niet als je alleen op die ene naam zoekt.’

Ook handig: journalisten kunnen zoekopdrachten opslaan. Vos-Goedhart: ‘Die zijn alleen van jou, niemand weet wat je zoekt, ook wij van de organisatie niet. De data zijn openbaar, maar de gesloten omgeving van je individuele zoekopdracht beschermt je nieuwsverhaal.’ Nieuwe resultaten komen er vervolgens automatisch bij. Op die manier kan een journalist eenvoudig de nieuwste ontwikkelingen binnen een onderwerp en gemeente bijhouden.

Op dit moment is data van Open Spending, Open Besluitvorming en Poliflw beschikbaar, maar daar worden in de toekomst andere bronnen aan toegevoegd. ‘Het leek me leuk dat je dan het werkwoord jodelen krijgt, in plaats van googelen,’ grapt Vos-Goedhart, maar hij benadrukt tegelijkertijd dat Jodal geen tweede Google wil worden. De focus blijft gericht op lokale politiek. ‘Doordat de zoekopdrachten plaatsgebonden zijn, vind je documenten die je bij een algemene zoekopdracht op Google zou missen.’

Spontane ontdekkingen

Het probleem bij andere data-onderzoeken, zoals een WOB-verzoek, is dat je vaak al moet weten wat je zoekt. Dat is bij Jodal niet het geval. ‘Het is vooral gericht op de lokale journalist die voor het eerst in een onderwerp duikt. Om hem of haar te helpen bij de eerste stap in een onderzoek,’ zegt de projectleider.

De database is ook juist bedoeld voor ‘spontane ontdekkingen’, legt Vos-Goedhart uit. Hij geeft een voorbeeld uit een introductieles die hij onlangs gaf. ‘Daar zocht iemand op een terrein in een bepaalde gemeente, want hij was bezig met vastgoedprijzen. Toen stuitte hij ineens op een document waarin stond dat op het aanpalende terrein was gewerkt met Chroom-6. Dat is ook wel relevant voor een perceel waar mogelijk woningen worden gebouwd, dus zeker het onderzoeken waard. Dit had hij anders nooit gevonden.’

Maar valt er ook nog iets te vinden voor journalisten die al wel zijn ingevoerd in een onderwerp? Dat is uiteindelijk wel het doel, zegt Vos-Goedhart, maar het moet nog blijken of dit daadwerkelijk zo is. We nemen de proef op de som en vullen als zoekterm ‘gaswinning’ in en een aantal Groningse gemeenten. De vijfde hit is een milieueffectrapportage voor de aanleg van de futuristische hogesnelheidstrein Hyperloop. Niet meteen iets wat je zou associëren met de gaswinning. Dit is precies wat Tim bedoelt: ‘Ik had die link niet gelegd en er dus niet op gegoogeld, maar misschien levert het wel iets heel interessants op.’

Wensen van redacties

In de komende weken gaat Vos-Goedhart (virtueel) langs bij redacties om Jodal te introduceren. Hij legt de beperkingen uit (nog niet alle gemeenten zijn bijvoorbeeld toegevoegd, ook bestaat de categorie ‘provincie’ nog niet, maar moeten alle gemeenten apart worden aangevinkt) en wat nog op de planning staat. In de toekomst willen de ontwikkelaars bijvoorbeeld een functie toevoegen om meteen een data-analyse of visualisatie te kunnen maken.

In zo’n introductie vraagt hij ook expliciet naar wensen van redacties, zodat er in de toekomst rekening mee kan worden gehouden. Het dashboard is immers nog in ontwikkeling. ‘De Open State Foundation bestaat sinds 2012, maar we zijn nog niet overal bekend. Daar willen we met Jodal graag verandering in brengen. Het gaat ons niet om bepaalde aantallen gebruikers, maar we willen graag bereiken dat iedere lokale journalist ons kent en weet te vinden.’

Het dashboard is nu gratis. De Open State Foundation is bezig om de financiering voor de komende drie jaar veilig te stellen. Uiteindelijk moet het platform zichzelf bedruipen, zegt Tim: ‘We zullen dan een vergoeding vragen voor het gebruik.’ Maar, benadrukt hij, ‘het belangrijkste blijft dat de data voor zoveel mogelijk journalisten beschikbaar blijft, want open data zijn belangrijk voor de democratie.’