Harry Lensink (Follow the Money): ‘Veel dingen waar ze vijf jaar geleden voor waarschuwden, zijn uitgekomen’

Welk boek veranderde je blik op de journalistiek? Harry Lensink (1968) is hoofdredacteur van Follow the Money. Eerder werkte hij bij onder meer Argos, Quote en Vrij Nederland. Lensink is gespecialiseerd in justitie en georganiseerde misdaad. Zijn favoriete journalistieke boek is ‘Je hebt wél iets te verbergen’ door Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis (2016, herziene uitgave in 2020, De Correspondent).

‘We kennen allemaal het show, don’t tell-principe. In de verslaggeving rondom privacy en cyber security was het lange tijd eerder tell, don’t show. Voorbeelden zijn toch echt nodig om het voor een groter publiek tastbaar te maken. Het boek ‘Je hebt wél iets te verbergen’ voelde voor mij als de eerste keer dat dit serieus werd aangepakt in Nederland. De schrijvers laten zien hoe onze privacy concreet in gevaar is. Meer show ánd tell. Martijn en Tokmetzis deden veel en gedegen onderzoek, ze voeren mensen met verstand van zaken op. Het resultaat is best omineus, hier en daar zelfs apocalyptisch. Veel van de zaken waar zij vijf jaar geleden voor waarschuwden, zijn inmiddels al uitgekomen.

Goeden van kwaden scheiden

Frappant vond ik de passage over de Belastingdienst, waarin toenmalig directeur Hans Blokpoel vertelt hoe de dienst gegevens verzamelt en op basis daarvan bepaalt welke behandeling mensen krijgen. Hij schept zelfs op over ‘hoe geweldig’ het systeem werkt en dat het ‘zorgt voor een maatschappij waar je in wilt leven’. Nou, we weten allemaal hoe dat is afgelopen. Martijn en Tokmetzis hebben het over ‘social sorting’; met behulp van data en surveillance worden de ‘goeden’ van de ‘kwaden’ onderscheiden. Je ziet dat er nu een overheid ontstaat die alle plukjes informatie aan elkaar knoopt en op basis daarvan beleid maakt en uitvoert.

Neem het QR-codesysteem dat opgezet werd vanwege corona. De crisis lijkt gebruikt te worden om een volgende stap te zetten op weg naar een samenleving waarin je als burger de controle over je eigen gegevens kwijtraakt. ‘Predictive policing’ is ook zoiets engs, waar ze in het boek over schrijven als toekomstmuziek en je nu steeds meer over hoort.  Bepaalde wijken worden geclassificeerd als onveilig, op basis van onder andere justitiële informatie. Een selffulfilling prophecy: agenten gaan meer patrouilleren in die buurten, natúúrlijk krijg je dan ook meer veroordelingen.

Controlemechanisme

Zelf ben ik van een generatie die niet standaard alles online gooit. Ik ben voorzichtig met social media en heb mijn apparatuur redelijk goed beveiligd. Je zou denken: als ik niet buiten de lijntjes kleur, is er weinig aan de hand. Alleen blijkt dat niet zo te zijn. Mensen komen buiten hun schuld in ‘het systeem’ terecht. En zie er dan nog maar eens uit te komen.

Ik zie een belangrijke rol voor de journalistiek in het aantonen van dit mechanisme. We zijn bij Follow the Money bezig met het in kaart brengen van techbedrijven en overheden die QR-codes en persoonlijke informatie heel graag blijvend aan elkaar koppelen tot een handzaam controlemechanisme. Toch ben ik geen techpessimist. Dimitri Tokmetzis, een van de schrijvers van het boek, is voor FTM bezig om veilige en bruikbare databases aan te leggen die we journalistiek kunnen gebruiken. Er zitten ook veel voordelen aan de technologische ontwikkelingen. Maar we moeten wel alert zijn én blijven, want de ontwikkelingen gaan razendsnel. Martijn en Tokmetzis kunnen iedere paar jaar wel een geactualiseerde versie schrijven.’