Hoe non-profitmedia zorgen voor financiering: ‘Ons werk zal altijd gedreven worden door journalistieke vragen’

Nieuws | Innovatie

Diepgravende journalistiek kost veel tijd en geld, terwijl redacties daar vaak gebrek aan hebben. Daarom gaan mediaorganisaties op zoek naar andere vormen van financiering, bijvoorbeeld filantropie of donaties. Hoe ziet zo’n verdienmodel eruit en welke afspraken worden er gemaakt? Heeft de financier iets te zeggen over de inhoud van de journalistiek die hij betaalt?

Huiselijk geweld door politieagenten, steekpenningen in de tabaksindustrie en ontbossing in Brazilië: het zijn slechts enkele onderwerpen waarin The Bureau of Investigative Journalism (TBIJ), een Britse non-profit-nieuwsorganisatie, zich de afgelopen tijd heeft verdiept.

Het werk van TBIJ wordt voornamelijk gesteund door filantropische organisaties, zoals de Nederlandse Adessium Foundation, de Britse David & Elaine Potter Foundation en de Amerikaanse Bill & Melinda Gates Foundation. Voor publicaties werkt TBIJ samen met media als VICE, The Independent en The Guardian. In Europa gaat er beduidend minder geld vanuit filantropische organisaties naar de journalistiek dan in de Verenigde Staten. Toch zijn er inmiddels een aantal organisaties die ervaring hebben met uiteenlopende verdienmodellen, (deels) gesteund door filantropie, donaties en subsidies. Hoe werkt dat in de praktijk?

Steun van 23 fondsen

TBIJ werd opgericht in 2010 met geld van filantropiekoppel David en Elaine Potter, vertelt managing editor Rachel Oldroyd. ‘We belandden toen in een financiële crisis waardoor ook onderzoeksjournalistiek hard werd geraakt. In de Verenigde Staten waren er al organisaties als ProPublica en het Center for Investigative Reporting, maar in Europa bestond zoiets nog bijna niet.’ Inmiddels zijn er 23 fondsen die het werk van TBIJ structureel of incidenteel steunen, in 2020 voor een totaalbedrag aan 1.730.082 pond, waarvan 33 procent naar organisatiekosten ging en 54 procent naar journalistieke projecten. TBIJ richt zich op een aantal thema’s, zoals publieke gezondheid, transparantie en corruptie, het klimaat, big tech en misinformatie, en heeft een afdeling genaamd The Bureau Local, met als doel de regionale onderzoeksjournalistiek te versterken. Oldroyd: ‘Aan de hand van die thema’s stappen we naar organisaties die vaak niet specifiek als doel hebben journalistiek te ondersteunen, maar bijvoorbeeld wel transparantie, versterking van democratie of een goede publieke gezondheid.’

Een aanvraag voor financiering kan op verschillende manieren besteed worden, vertelt Merel de Buck, onderzoeksjournalist bij Platform Authentieke Journalistiek, dat in 2014 werd opgericht en gefinancierd wordt door donaties, fondsen en geld uit publicaties. ‘We vragen ons per project af: hoe gaan we dit aanpakken? Een aantal jaar geleden besloten we de Shell Papers te starten (gepubliceerd bij Follow The Money, red.), een grootschalig meerjarig project. Daarvoor hebben we een hoger bedrag aangevraagd bij Stichting Democratie en Media. Een groot deel van dat geld gaat naar de vele WOB-verzoeken en juridische kosten die komen kijken bij het project.  Maar we zoeken ook naar aanvullende bijdragen uit publicaties, of extra fondsen voor specifieke onderwerpen. Toen we bijvoorbeeld begonnen met de Shell Papers stuitten we in de archieven al snel op klimaatscepticus Frits Böttcher. Om vervolgonderzoek naar hem te kunnen doen hebben we toen apart geld aangevraagd bij het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.’

Geen inspraak

Het is belangrijk dat de organisaties en individuen waarvan PAJ geld ontvangt er dezelfde waarden op nahouden, zegt De Buck. ‘Meestal schrijven wij specifieke fondsen zelf aan, en dan letten we erop dat ze journalistieke onafhankelijkheid hoog in het vaandel hebben staan. Soms ontvangen we ook donaties van individuen, dat zijn meestal kleine bedragen. Als het om meer dan duizend euro gaat, leggen we het ter goedkeuring voor aan ons bestuur. Zij bekijken dan wie de donateur is en evalueren kritisch of onze onafhankelijke ermee gewaarborgd blijf, en het wordt vermeld in het jaarverslag. En natuurlijk geldt altijd dat de gever op geen enkele manier inspraak heeft op de inhoud van ons werk. Maar het is eigenlijk nog nooit gebeurd dat iemand daartegenin ging.’

We vragen ons voortdurend af: zijn we zo transparant als we kunnen, hebben we de juiste barrières?

Ook Oldroyd heeft dat nog niet zien gebeuren. ‘Wij zijn ons er continu van bewust dat onze journalistiek nooit gedreven moet worden door de organisaties waarvan wij geld ontvangen. Natuurlijk, ze hebben er vaak belang bij dat ons werk impact heeft in een bepaald gebied. Maar ons werk zal altijd gedreven zijn door onze journalistieke vragen, veranderingen teweegbrengen is voor ons geen doel op zich. Een onderzoeksthema kan wel iets specifieker zijn dan ‘publieke gezondheid’, maar nooit: “we willen dat je naar deze oligarch kijkt”.’

Die visie sluit aan bij wat Tamara Witschge, lector Creative Media for Social Change aan de Hogeschool van Amsterdam in haar onderzoek (met Mark Deuze, red.) naar journalistieke startups tegenkwam. ‘Met de opkomst van nieuwe journalistieke verdienmodellen kwam ook kritiek dat de onafhankelijkheid in het geding zou zijn. Maar wij merkten dat journalisten zelf voelen dat ze alsnog integer en autonoom te werk kunnen gaan, ook als ze een verbinding met een specifiek doel aangaan.’

Transparantie

TBIJ neemt, in tegenstelling tot sommige andere journalistieke organisaties, geen overheidsgeld aan. Oldroyd: ‘De gedachte daarachter is: de overheid is een van de grootste machten. Als je die ter verantwoording wilt houden, kun je er geen geld van ontvangen. Ik denk dat veel overheden nu beter nadenken over hoe ze onderzoeksjournalistiek op een onafhankelijke manier kunnen steunen, maar toen wij onze statuten opstelden was dat nog niet zo. Er is een mogelijkheid dat we daar in de toekomst verandering in brengen, maar op dit moment is dat voor ons niet nodig.’

Duidelijk afspraken en goed werkende processen blijven belangrijk, zegt Oldroyd. ‘We vragen ons voortdurend af: zijn we zo transparant als we kunnen, hebben we de juiste barrières? Zo zorgen we ervoor dat de reguliere communicatie met fondsen via senior redacteuren verloopt. En we hebben een due diligence-comité van twee verslaggevers, een eindredacteur en onze fondsenwerver, die over elke nieuwe organisatie alles verzamelen wat ze maar kunnen. Als daar iets naar boven komt, gaat het naar ons bestuur dat kijkt of er een reëel risico is en een eindbeslissing neemt.’

Transparantie is ook voor het vierkoppige team van PAJ belangrijk, waar alle inkomsten en uitgaven sinds 2014 nauwkeurig op de website staan vermeld, ook de inkomsten uit opdrachten die PAJ-journalisten als zzp’er doen voor onder andere non-profitorganisatie Oxfam en denktank Transnational Institute. ‘Dat gaat bijvoorbeeld om de eindredactie van een brochure of het uitvoeren van Wob-verzoeken,’ zegt De Buck. ‘Dat soort opdrachten zijn voor ons heel fijn, want met die inkomsten kunnen we ook weer tijd vrijmaken om eigen journalistiek onderzoek te doen naar onderwerpen die onvoorzien op ons pad komen.’

Variatie

Het zoeken naar nieuwe steun voor projecten kan voor nieuwe journalistieke initiatieven lastig zijn, ziet medialector Witschge. ‘Sommige organisaties zijn er heel bedreven in, maar wij zagen in ons onderzoek ook vaak dat journalisten er na één beurs weer mee stopten, omdat ze al vrij snel moesten bedenken waar ze hun volgende financiering vandaan moesten halen. Daar gaat veel tijd in zitten.’ Een goed uitgewerkt plan is inderdaad belangrijk, beaamt De Buck. ‘Probeer ook te variëren in financiers voor een zo duurzaam mogelijk verdienmodel, dat zorgt ervoor dat je toch kunt doorgaan als er iets wegvalt.’

Variatie is ook voor TBIJ belangrijk. ‘Ons verdienmodel werkt nu goed, maar om toekomstbestendig te zijn is het belangrijk om niet afhankelijk te zijn van alleen grote filantropische stichtingen. Nu brengt elke organisatie niet meer dan 20 procent van het geheel in, het liefst zouden we dat naar 10 procent brengen. Voor het aantrekken van meer kleinere donateurs is het ook belangrijk dat we regelmatig artikelen publiceren. We zijn nu eindelijk op het punt dat we iedere week iets publiceren en daarover kunnen gaan nadenken.’

Foto: Annie Spratt (Unsplash)

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.