Schrijven voor de universiteitskrant, documentaires maken voor de regionale omroep of een eigen collectief oprichten: wie al tijdens de studie veel vlieguren maakt, valt op bij potentiële werkgevers. Maar hoe zorg je voor die journalistieke ervaring, als je óók gewoon studiepunten moet halen, stage moet lopen en een sociaal leven wilt onderhouden?

Ambitieuze studenten met buitenlanddromen en ‘knaldrang’: dat waren Pepijn Kouwenberg, Pien van den Boom, Fiep Herinckx, Femke Boots, Roos Verbrugh en Stefan Dwarswaard allemaal. Dan kun je elkaar beconcurreren op cijfers, maar je kunt ook gewoon je krachten bundelen. Dat deden de zes oud-studenten dan ook, toen ze in hun derde jaar van de School voor Journalistiek (SvJ) in Utrecht naar Brussel op ‘field trip’ gingen voor de specialisatie ‘cross-border journalism’.

De opdracht: maak een korte productie. Het onderwerp mochten ze zelf kiezen. Het resultaat was een korte serie over Brusselse protestbewegingen. In hetzelfde jaar, 2021, maakte de vriendengroep een documentaire in Boedapest over de underground scene van de stad. Door covid waren de zes studenten in korte tijd heel hecht geworden.

Collectief

‘Ook op professioneel vlak klikten we meteen,’ vertelt Kouwenberg. ‘We vulden elkaar goed aan: waar Pien bijvoorbeeld een geboren presentator is, weet ik veel van de technische kant van videografie.’ Van die klussen leerden ze een hoop: hoe je goede voorgesprekken houdt, een verhaal vriendelijk afkapt en dat je audio altijd dubbel moet opnemen.

Het samenwerken beviel zo goed dat ze al voor hun afstuderen besloten een eigen collectief te starten. Onder de naam Lapse Multimedia schreven ze zich in bij de Kamer van Koophandel. Het doel: onafhankelijke onderzoeksjournalistiek bedrijven, het liefst in het buitenland.

De zes zijn lang niet de enigen die al tijdens hun studie meters maken in de journalistiek. Josephine Hanna en Elisabeth van der Ploeg, die nu aan de SvJ studeren, maakten voor het Campus Doc Filmfestival ‘Kind van het Toeslagenschandaal’ . Deze documentaire werd in mei uitgezonden op NPO 2, en op de première waren politici als Renske Leijten en Pieter Omtzigt aanwezig. Ook SvJ-student Maud Wilms maakte recent een documentaire die op tv werd uitgezonden, over het overlijden van haar beste vriendin Shana.

Komt er een vast contract, dan zijn ze weg en maken ze hun opleiding niet af. Daar krijgen ze later spijt van

Harmen Groenhart, onderwijsmanager Fontys Journalistiek

Harmen Groenhart, onderwijsmanager bij Fontys Journalistiek, schat in dat ongeveer een kwart van de huidige studenten een bijbaan of af en toe iets vrijwilligs doet bij een medium. Dat varieert van wedstrijden verslaan bij de lokale voetbalclub tot een eigen programma op tv. ‘Zo hebben we nu een hele enthousiaste student die in zijn tweede jaar een eigen tv-format heeft gekregen bij Omroep Brabant. Hij had een idee gepitcht, en Omroep Brabant zei: ga maar doen. Dat is natuurlijk geweldig.’

Geen vaste contracten

In zo’n geval denken Groenhart en zijn collega’s met de student mee: kan hij zijn praktijkervaring inzetten voor studiepunten? ‘We willen ondernemerschap graag stimuleren. Een student moet de vereiste leeruitkomsten uiteraard halen, maar het zou ook zonde zijn om zo’n mooie kans te laten schieten. Gelukkig kan het vaak gecombineerd worden.’ Zo snijdt het mes aan twee – of drie – kanten. De student doet ervaring en contacten op, het medium maakt gebruik van talent en ook op de opleiding straalt zo’n samenwerking af.

Wel maakt de opleiding duidelijke afspraken met media die talentvolle studenten aan zich willen binden. Samenwerken is prima, maar vaste contracten zijn uit den boze. ‘Want dan zijn ze weg en maken ze hun opleiding niet af,’ licht Groenhart toe. ‘En hoe mooi een kans nu ook is, daar krijgen ze later spijt van.’

Podcastserie

Groenhart heeft niet het idee dat potentiële werkgevers vaker vragen om studenten met praktijkervaring. Wel is de samenwerking tijdens de studie de laatste jaren toegenomen. Al komt dat ook vanuit Fontys zelf. Onlangs zijn de twee verplichte stages verlengd naar hele semesters, in plaats van drie maanden. Daarnaast voeren studenten tijdens de studie challenges uit. Dat zijn opdrachten in het werkveld, bedacht door het werkveld.

Vorig jaar kregen studenten bijvoorbeeld de taak van De Telegraaf om een podcastserie voor jongeren te produceren. Binnen tien weken moest het af zijn. Tussendoor gaven Telegraaf-journalisten feedback. Na afloop presenteerden de studenten het resultaat. Groenhart: ‘Daar leren ze ontzettend veel van. Van het bedenken van een creatieve en haalbare invalshoek tot presteren onder de druk van een deadline. Voor de opdrachtgever levert het vaak goede ideeën, op, en soms ook concrete producties.’

De challenges zijn bij uitstek geschikt voor studenten die het spannend vinden zelf contact te leggen met potentiële werkgevers. ‘Die drempel nemen we weg door het werkveld al vroeg uit te nodigen op de opleiding.’

Ogen en oren

Een andere manier waarop veel studenten journalistieke ervaring opdoen tijdens de studie, is door te schrijven voor een medium dat verbonden is aan hun opleidingsinstituut. Denk aan universiteitsbladen als Folia (Universiteit van Amsterdam), Mare (Universiteit Leiden) en Vox (Radboud Universiteit Nijmegen). Of hogeschoolbladen als HvanA (Hogeschool van Amsterdam), Profielen (Hogeschool Rotterdam) en Trajectum (Hogeschool Utrecht).

De studenten schrijven de verhalen uit het leven. Over woningnood, huisgenoten, gebroken harten

Rob Siebelink, hoofdredacteur UKrant

Rob Siebelink is hoofdredacteur van UKrant in Groningen, waar al decennia veel studenten journalistieke ervaring opdoen. Deze studentredacteuren zijn de ‘ogen en oren’ van UKrant, omschrijft Siebelink. Valt de stroom uit tijdens een tentamen in de Aletta Jacobshal? Of loopt een studentenfeestje compleet uit de hand? Dan komt Siebelink daar niet meteen achter, maar zijn vijftien studentredacteuren wél. ‘Zij schrijven de verhalen uit het leven. Over woningnood, huisgenoten of gebroken harten.’

Tranen in de ogen

Dat zijn lang niet allemaal studenten met journalistieke ambities. Momenteel is er bijvoorbeeld ook een studentredacteur die moleculaire biologie studeert. Die schrijft gewoon graag. Siebelink werkt zelfs liever niet met masterstudenten journalistiek, die hij zelf ook college geeft. ‘De master is te intensief om te combineren met het werken bij ons. Studenten moeten ook nog stagelopen en een scriptie schrijven. Dat redden ze gewoon niet. Studenten overschatten zichzelf nogal eens, daar wil ik ze tegen in bescherming nemen.’

Want Siebelink vraagt toewijding. Een paar keer per jaar een stukje schrijven? Dat is niet de bedoeling. ‘Het is een betaalde functie, meestal voor ongeveer een dagdeel per week. We steken veel energie in studentredacteuren, willen ze beter maken, écht leren schrijven. Daar verwachten we ook wat voor terug.’

Het komt regelmatig voor dat hij afscheid neemt van studentredacteuren, omdat ze het werk als ‘te vrijblijvend’ zien. Ook wat feedback betreft houdt hij zich niet in: al meerdere studenten hebben met tranen in hun ogen aan zijn bureau gestaan. Soms moeten ze hun stuk tot vier keer toe herschrijven. ‘Dat is frustrerend, maar zo gaat het in het echte werkveld ook. Achteraf zeggen ze allemaal: hier heb ik leren schrijven.’ En brainstormen, pitchen en samenwerken, niet te vergeten.

Omgekeerd geldt ook: als de hoofdredacteur talent ziet, laat hij dat blijken. Hij koopt weleens artikelen van zijn masterstudenten, voor een paar honderd euro. ‘Dan hebben wij een mooi verhaal, en is de student blij met het geld, de publicatie en het cijfer.’

Vallen en opstaan

Ook Kouwenberg kluste tijdens zijn studie al bij als freelance (nieuws)fotograaf en journalist, onder meer voor NRC en Trajectum. ‘Best druk, maar de truc is om het slim te combineren.’ Tijdens het freelancen leerde hij voor zijn vak. Die kennis kon hij inzetten tijdens zijn studie – en daarna. En omdat zijn collega’s van Lapse Multimedia vrienden waren, had het werk ook een sociaal aspect.

De komende jaren blijft hij freelancen, al staat het wel op een lager pitje, nu hij zich heeft ingeschreven bij twee premasters. En Lapse Multimedia dan? De toekomst van het collectief is een beetje onzeker. De studenten hadden voor een vennootschap onder firma (vof) gekozen als rechtsvorm, maar dat blijkt financieel en administratief best lastig. ‘We gaan nu als freelancers verder. Waarbij we ongetwijfeld samen blijven werken.’

Dat hoort óók bij vlieguren maken als jonge journalist: vallen en weer opstaan, groots dromen, maar soms moeten accepteren dat de praktijk toch anders werkt. Toch heeft Kouwenberg er geen moment spijt van gehad. Want behalve een bak ervaring is hij ook nog meerdere vriendschappen rijker.