Een duik in het diepe: hoe begin je als onderzoeksjournalist?
Nieuws | OnderzoeksjournalistiekBeginnen in de onderzoeksjournalistiek is niet eenvoudig. Er zijn opleidingsplekken voor, maar volgens ervaringsdeskundigen Mira Sys (Follow The Money) en Thomas Muntz (Investico) kun je als ambitieuze jonge journalist het beste vooral meters maken in de praktijk: veel schrijven, onderzoekservaring opdoen en een beetje lef hebben.
Het beroep onderzoeksjournalist was lange tijd vooral iets voor doorgewinterde veteranen. Dat is langzaam aan het veranderen, maar voor een beginnend journalist kan het nog steeds onbereikbaar lijken. Waar begin je als je onderzoeksjournalist wilt worden?
Grote namen
Mira Sys (28), onderzoeksjournalist bij Follow The Money, worstelde op haar tweeëntwintigste met die vraag. Ze betrad de arbeidsmarkt toen ze net een master Journalistiek en Media had afgerond. De opleiding had haar enigszins voorbereid op de start van haar loopbaan, zegt ze, maar vooral een beetje bang gemaakt. ‘Er werd de hele tijd gezegd dat het moeilijk is om rond te komen als journalist. Waarom zou het mij dan wel lukken?’
Ik dacht dat het alleen was weggelegd voor mensen die al twintig jaar in dienst waren
Mira Sys, onderzoeksjournalist Follow The Money
Ze verwachtte al helemaal niet dat ze direct kon beginnen met onderzoeksjournalistiek: ‘Ik dacht dat dat alleen was weggelegd voor mensen die al twintig jaar in dienst waren.’ Terwijl haar enthousiasme voor het vak wel was aangewakkerd. Tegen het einde van haar opleiding deed ze een onderzoek naar bodemsanering bij een fosforfabriek. ‘Toen kreeg ik door hoe leuk ik onderzoeksjournalistiek vind en besloot ik: dit ga ik proberen.’
Na haar studie pitchte ze het fosforverhaal bij Follow The Money, maar antwoord liet op zich wachten. Om rond te komen had ze allerlei baantjes: ze waste af bij chique hotels, beoordeelde scripties en schreef commerciële teksten. Ook solliciteerde ze voor een onderzoeksproject bij De Correspondent, waar ze werd aangenomen. Niet veel later kreeg ze een reactie van Follow The Money. Ook zij wilden met Sys’ project verder. Ze kon beide projecten combineren. ‘Dat was een flinke boost.’
Opleidingen
Sys’ start in de onderzoeksjournalistiek was dus een sprong in het diepe, maar er zijn meer manieren om het vakgebied binnen te komen. Bijvoorbeeld de Masterclass van onderzoeksplatform Investico. Tijdens dit traject voeren vijf jonge journalisten onder intensieve begeleiding van redacteuren van Investico en De Groene Amsterdammer een groot onderzoeksproject uit. Meerdere van de uiteindelijke producties zijn de afgelopen jaren genomineerd voor prijzen en veel voormalige deelnemers hebben hun weg gevonden in de onderzoeksjournalistiek.
Investico-hoofdredacteur Thomas Muntz (36) begon zelf zijn journalistieke carrière via de Masterclass. Hij was toen 27 en had al wel wat journalistieke ervaring, maar hij was vooral thuis in de academische wereld. ‘Ik wilde niet per se onderzoeksjournalist worden. Het leek me gewoon heel interessant om onderzoek te doen.’
Ga eerst bij een krant werken. Je moet uitvogelen of je in de journalistiek wilt werken
Thomas Muntz, hoofdredacteur Investico
Na de Masterclass bleef Muntz werken bij de Onderzoeksredactie, zoals Investico toen nog heette. Een paar jaar later, in 2015, werd hij zelf een van de vaste docenten van het leertraject.
Snuffelen
Toch zou Muntz de masterclass niet aan iedereen aanbevelen als eerste stap in de journalistiek. ‘Ga eerst bij een krant werken. Het hoeft geen hele carrière te zijn, maar gewoon een stage, een eerste baantje of een project. Je moet eerst uitvogelen of je in de journalistiek wilt werken.’
Daarnaast adviseert hij ook om ‘linksom of rechtsom gesnuffeld’ te hebben aan onderzoek doen. Als het niet via de media lukt, dan misschien via de academische wereld of als onderzoeker bij een NGO. ‘Er komt zoveel op je af tijdens een onderzoek. Je moet heel diep een onderwerp induiken, maar het ook naar een groter publiek brengen. Het is goed als je daar al iets van hebt meegemaakt.’
Maar dan nog is een leertraject zoals de Masterclass pas een begin: ‘Daarna moet je nog zoveel leren voordat je zelfstandig kan werken. En dat leer je alleen in de praktijk.’
Binnenkomen
Inmiddels is Mira Sys uitgegroeid tot de bodemvervuilingsexpert van Follow The Money en is ze bestuurslid bij de Vereniging van Onderzoeksjournalisten. Ze ziet dat het goed gaat met onderzoeksjournalistiek. ‘Er zijn veel meer leerplekken dan toen ik begon.’ Naast de masterclass zijn er ook nog het Onderzoekslab van The Investigative Desk en de traineeships onderzoeksjournalistiek van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Maar ook Sys tipt aspirant-onderzoeksjournalisten om eerst op een redactie ‘snelle meters’ te maken, voor ze zich in het onderzoek storten.
Als mijn onderzoek in een dip zat, zei mijn collega: geen zorgen, dat overkomt mij ook
Mira Sys
En daarna? ‘Een goed idee kun je altijd ergens pitchen.’ Ze weet dat het intimiderend kan zijn om bij een redactie aan te kloppen, ‘maar neem gewoon contact op. Als iemand niet direct antwoordt, is dat niet persoonlijk. En je mag gewoon een tweede mail erachteraan sturen.’ Bovendien, zegt ze: ‘Binnenkomen wordt steeds makkelijker als je eenmaal wat ervaring hebt.’
Spanning
Beginnen op een redactie heeft meer voordelen dan alleen het feit dat je er ervaring kunt opdoen met nieuws, zegt Muntz. Je komt er gevestigde onderzoeksjournalisten tegen, en die worden daardoor minder intimiderend. ‘Door met ze te werken zie je dat het geen aparte diersoort is, en je kunt veel van ze leren.’
Sys herinnert ze zich nog hoe ze opkeek tegen haar collega Siem Eikelenboom, een doorgewinterd onderzoeksjournalist. ‘Als een onderzoek in een dip zat belde ik hem op en zei hij: geen zorgen, dat overkomt mij ook. Het was geruststellend om dat van hem te horen.’
Daarnaast wil Sys redacties en journalisten meegeven dat ze niet moeten vergeten dat ze zelf ook ooit die spanning voelden. ‘Als je jonge mensen wilt binnenhalen, hou er rekening mee: voor nieuwe mensen is het echt niet vanzelfsprekend wat we doen.’
