Objectief of activistisch: hoe leer je studenten journalistiek verslag te doen van het klimaat?
Nieuws | OnderwijsIn februari start de Hogeschool Utrecht als eerste Nederlandse hbo-opleiding journalistiek met een keuzevak klimaatjournalistiek. De Gentse Arteveldehogeschool heeft er al ervaring mee: daar kunnen studenten sinds 2022 de specialisatie Klimaat volgen. ‘Nu het klimaat zich zo aan den lijve laat voelen blijft de berichtgeving nog te oppervlakkig. Er is nood aan analyse en verbandlegging bij dit complexe thema,’ zegt Dries Rombouts, opleidingshoofd Journalistiek bij de hogeschool.
In het derde jaar van de opleiding journalistiek in Gent kunnen studenten de specialisatie klimaat volgen. Volgens opleidingshoofd Rombouts was er behoefte aan een concreter thema dan de bestaande specialisaties Sport, Cultuur & lifestyle en Politiek & maatschappij. ‘Nu worden verhalen over het klimaat vaak verteld onder de rubrieken economie of milieu. Er zijn journalisten nodig die door een klimaatbril kunnen kijken naar alles wat er speelt.’
De Arteveldehogeschool bood als eerste in het Vlaamse hbo-onderwijs de specialisatie Klimaat aan. Wetenschapsjournalist en weervrouw bij de VRT Jacotte Brokken is de docent. ‘Twee werelden die steeds meer samenkomen: klimaatberichtgeving is een vast onderdeel van het weerbericht geworden,’ zegt ze. Een moeilijk, maar belangrijk thema helder uitleggen is haar uitdaging.
Omdat er veel studenten van de opleiding journalistiek deelnemen aan klimaatprotesten en een groot aantal studenten uit eigen beweging al producties maakten over het klimaat, waren Rombouts en Brokken wat teleurgesteld over het aantal aanmeldingen voor de specialisatie. Slechts drie van de zestig studenten kozen voor de ‘profilering’ Klimaat. ‘Best confronterend’, zegt Brokken.
Kat bij de melk
Rombouts zoekt de oorzaak bij de coronapandemie. Na alle negatieve berichtgeving was er volgens hem behoefte aan constructief nieuws. ‘Dan is Cultuur & Lifestyle natuurlijk aantrekkelijker. We moeten het een kans geven om te groeien. Door ‘Klimaat’ in het curriculum te benoemen, vestig je de aandacht van de student op het belang ervan. Soms moet je de kat bij de melk zetten.’ Dat er dit jaar negen studenten kozen voor de specialisatie, suggereert dat hij gelijk heeft. ‘Dat zijn meer studenten dan bij de populaire specialisatie Sport’, meldt Brokken trots.
Die studenten leren hoe ze verslag kunnen doen van natuurrampen die een duidelijke link hebben met de klimaatopwarming, zoals de recente overstromingen in West-Europa. Maar het vak gaat ook dieper in op klimaatbeleid, klimaattoppen en maatschappelijke debatten zoals over de energietransitie. Centraal staat de vraag hoe klimaatverandering ingrijpt op de maatschappij, en hoe je die verhalen als journalist multimediaal kunt brengen. In vijf weken tijd maken studenten onder andere een podcast en TikTok-filmpjes. Bijvoorbeeld over wat minder CO2-uitstoot veroorzaakt: een papieren boek of e-book. ‘De verrassende uitkomst was dat een e-book gelijk staat aan twintig boeken.’
Vuur aan de schenen
Verreweg de meeste wetenschappers zijn het erover eens dat er sprake is van een klimaatcrisis, en dat de mens die crisis veroorzaakt. Tegelijk winnen klimaatsceptici in de politiek stemmen. ‘Juist die mensen moeten we het vuur aan de schenen leggen met harde feiten,’ zegt Brokken. ‘Journalisten kunnen als kritische tolk de kloof dichten tussen wetenschappelijk onderzoek en beleid enerzijds, en het grote publiek anderzijds.’
In de klas is er discussie over: hoe moeten journalisten verslag doen over het klimaat? Wanneer wordt een klimaatjournalist een klimaatactivist – en is het erg als dat gebeurt? De Vlaamse docent en opleidingshoofd verwelkomen die discussie, ook al denken ze er niet hetzelfde over. Brokken is voorstander van objectieve klimaatjournalistiek. ‘Een student in de specialisatiegroep die lid is van Extinction Rebellion, komt moeilijker aan de slag als neutrale journalist. Dat lidmaatschap kan tegen je gebruikt worden. Mensen die sceptisch zijn of twijfelen, grijpen alles aan om ons onderuit te halen.’ Rombouts vindt voor beide vormen wat te zeggen en schrijft een meer activistische vorm van journalistiek niet meteen af. ‘Die kan ook effectief zijn. Zoals The Guardian al jaren pleit voor meer berichtgeving over het klimaat.’
Komende zomer evalueert Arteveldehogeschool Gent de nieuwe specialisatie. Maar dat die een vast plekje heeft veroverd, is zeker volgens Rombouts. In Nederland is de Hogeschool Utrecht net begonnen met de keuzecursus klimaat. Studenten kunnen die buiten het verplichte studieprogramma volgen.
Voorbij de niche
Over de toekomst van klimaatjournalistiek onderwijs zijn in Vlaanderen meerdere visies. Brokken vindt dat klimaatjournalistiek onderdeel zou moeten zijn van alle vakken op de journalistieke opleiding, omdat het met alles in de samenleving is verbonden. ‘Als je het aanbiedt als een specialisatie, zoals nu, blijft het een niche.’ Rombouts vergelijkt het met een andere journalistieke tak die de laatste jaren sterk in opkomst was: datajournalistiek. ‘Dat was een specialisatie, maar ondertussen behoort het tot de basis. Als klimaatjournalistiek onderdeel wordt van het hele curriculum blijft berichtgeving te oppervlakkig. Specialisten zijn nuttig en nodig. Bijvoorbeeld om een link te kunnen leggen tussen het tekort aan drinkwater als medeoorzaak van de burgeroorlog in Syrië en de vluchtelingencrisis. Dat kreeg toentertijd te weinig aandacht en gaat verder dan een storm aan klimaatverandering koppelen.’
Door waterschaarste en wanbeheer verhuisden boeren en herders naar stedelijke gebieden, wat de destabilisatie van Syrië heeft verergerd.
Waar ze het over eens zijn, is de noodzaak van klimaatjournalistiek. Brokken en Rombouts twijfelen er niet aan dat er volop werk wacht op afgestudeerde klimaatjournalisten.