Onderzoeksjournalistiek in de crisis: is er nog ruimte voor iets anders dan corona?
Nieuws | Onderzoeksjournalistiek‘Dit is een ongekende crisis, dus het zou onethisch zijn om het te negeren. We hebben daarom vrij snel besloten om alles om te gooien en ons volledig op corona te richten.’ Jeroen Trommelen, hoofdredacteur van onderzoeksplatform Investico, is stellig. Deze crisis vraagt alle journalistieke aandacht, ook die van onderzoeksjournalisten. Niet alleen om ethische, maar ook om praktische redenen. ‘Onze mediapartners [bij wie Investico zijn verhalen publiceert, BS] zitten nu heel erg op de coronaberichtgeving, er is nauwelijks plek voor andere onderwerpen. We hebben nog wel een verhaal gepubliceerd over stalbranden, het resultaat van onze masterclass. Een goed verhaal, waar vijf maanden aan is gewerkt. Dat trok nu veel minder aandacht, dat is wel jammer. Je werkt er lang aan en wilt dan niet dat het doodvalt.’
Tegelijkertijd is het lastig om onderzoek te doen naar een ontwikkeling die volop gaande is, vindt hij. ‘We brainstormen veel op Slack, maar bij sommige ideeën worden we ingehaald door de werkelijkheid. We wilden bijvoorbeeld kijken wat er gebeurt als de softdrugsverkoop zich weer verplaatst naar de straat, maar toen mochten coffeeshops ineens toch een afhaalloket openen. Weg verhaalidee.’
Geluk
Als platform zonder eigen medium moet Investico bovendien altijd zijn toegevoegde waarde bewijzen en dat is met een actueel onderwerp als de crisis lastiger, want redacties doen zelf al heel veel. Soms lukt het wel, zoals het verhaal over de privatisering van de vaccinproductie dat Investico op vrij korte termijn wist te maken voor Argos en De Groene Amsterdammer. En soms heb je ook gewoon geluk. Trommelen: ‘We waren al bezig met onderzoek naar sekswerkers, hadden al allemaal contacten, dus dat verhaal konden we snel ombuigen naar corona en snel publiceren.’
Dat gebeurde ook bij Zembla, vertelt eindredacteur Manon Blaas: ‘Onderzoeksjournalistiek heeft een aanlooptijd nodig, we willen de waan van de dag niet volgen. We hebben toevallig wel een nieuwsverhaal gemaakt over de greep van China op de medicijnmarkt, maar dat was een dossier dat we al in de vingers hadden, dat konden we vrij snel maken.’
Praktische consequenties
Volgens haar zitten er vooral veel praktische consequenties aan de crisis. ‘Je kunt niet overal naartoe en met bronnen afspreken. Juist als het om gevoelige informatie gaat, wil je mensen persoonlijk spreken, maar je kunt ook niet met anderhalve meter afstand op een bankje in het park zitten. Bovendien zijn instanties niet open en dus vaak slecht bereikbaar.’
Je moet de moeilijke vragen blijven stellen, maar je ook bewust zijn van het gesternte waar we nu onder leven
En mensen hebben ook gewoon iets anders aan hun hoofd. ‘Bij iedereen is het dagelijks leven wel op de een of andere manier beïnvloed, daar moet je rekening mee houden. De prioriteiten liggen nu vaak even anders. Je kunt nu niet doen alsof er niets gebeurd is en doorgaan als een olifant in de porseleinkast.’
Tegelijkertijd benadrukt ze dat onderzoeksjournalisten ook nu de macht moeten blijven controleren. ‘Je moet de moeilijke vragen blijven stellen, maar je ook bewust zijn van het gesternte waar we nu onder leven. Zacht op de persoon, maar hard op de inhoud. Gelukkig hebben mijn collega’s daar een goede antenne voor.’
Ruimte voor iets anders
Ook Zembla gaat nu aandacht besteden aan corona, maar het zal geen hardcore onderzoeksjournalistiek zijn. Het programma brengt vooral achtergronden bij het nieuws. Van de zes uitzendingen die Zembla nog heeft voor de zomer zal de helft corona-gerelateerd zijn. De rest gaat over andere onderwerpen. Blaas: ‘Er komt langzamerhand weer wat ruimte voor andere verhalen en dat is ook wel gezond. Mensen moeten niet overvoerd worden. De alertheid voor het nieuws is heel belangrijk, dus er moet geen vermoeidheid optreden, daar moeten wij voor waken.’
Ook Marcel Metze, hoofdredacteur van The Investigative Desk (eerder bekend als De Onderzoeksredactie), heeft de indruk dat er weer andere onderwerpen belicht kunnen worden. Zijn redactie gooit het over een iets andere boeg dan de andere twee; bij The Investigative Desk gaan de langlopende projecten gewoon door. Want hoe erg corona ook is, door de tabaks- en wapenindustrie, onderwerpen waar de redactie zich op richt, vallen jaarlijks miljoenen doden. ‘Een aantal is bijna af en staat gepland, tot nu toe heeft nog geen mediapartner gevraagd om de verhalen uit te stellen. Tegelijkertijd merken we dat er vanuit onze partners wel vragen komen naar corona-gerelateerde onderwerpen, maar dat doen wij alleen als we echt toegevoegde waarde kunnen leveren. Het moet niet meer van hetzelfde zijn en het moet ook passen bij onze expertise.’
Broeden
Hij denkt daarom dat zijn redactie straks gaat kijken naar de langetermijneffecten van de crisis. Het wordt voor ons interessant als er echt structurele veranderingen optreden, bijvoorbeeld in het geneesmiddelbeleid, daar kunnen we dan echt iets aan toevoegen.’ Dat geldt ook voor Zembla, zegt Blaas: ‘Op langere termijn komt er zeker een onderzoeksjournalistiek verhaal over corona. Daar zitten we natuurlijk nu al op te broeden.’
Foto: Dmitri Dreyer
Lees ook:
Hoe de NOS tijdens de coronacrisis inspeelt op de behoeften van het publiek
Nieuwsbrieven en podcasts: de opkomst van pop-upmedia over de coronacrisis