Onderzoeksjournalistiek zit in de lift: hoe behouden we die groei?

Nieuws | Onderzoeksjournalistiek

Wat te doen met de vijf miljoen’, klonk het bij aanvang van de regeling gekscherend. Dat bedrag werd in 2018 door het ministerie van OCW vrijgemaakt voor onderzoeksjournalistiek. Meer dan de helft ervan wordt door het Stimuleringsfonds verdeeld in de subsidieregeling Onderzoeksjournalistiek. Onze missie: het onderzoeksjournalistieke veld versterken. Dat doen we door subsidie te verstrekken waarmee media onderzoeksjournalisten kunnen aannemen, door samenwerking en kennisdeling te bevorderen en door opleidingen en trainingen aan te bieden. Die ondersteuning vinden we minstens zo belangrijk als het subsidiëren zelf: we zijn ervan overtuigd dat geld het meeste uithaalt als je het vergezeld laat gaan van goede begeleiding.   

Wat levert dat alles op? Op het moment van schrijven zijn we druk bezig met een onderzoek dat een gefundeerd antwoord geeft op deze vraag. We meten in hoeverre organisaties sterker worden en wat het publiek en de (lokale) politiek daarvan meekrijgt. Daartoe interviewen we hoofdredacteuren en politieke bestuurders. Op basis van de observaties, gesprekken en ervaringen uit de afgelopen twee jaar kunnen we nu alvast een verkennend antwoord geven op de onderzoeksvraag.   

Noodzakelijke ruimte

Op korte termijn levert de subsidie ruimte op. Ruimte voor redacties om journalisten vrij te spelen die, los van de actualiteit en de werklast die daar vaak mee gepaard gaat, onderzoek kunnen doen. Die ruimte is belangrijk, want op veel plekken in het land zijn er gewoon geen onderzoeksjournalisten – er is niemand die daar de raad, gemeente, overheid of bedrijven controleert. Dat is deels een financiële kwestie. Onderzoeksjournalistiek wordt gezien als een dure tak van sport, aangezien het veel tijd kost en je van tevoren nooit weet wat het oplevert. De meeste redacties werken met beperkte budgetten, de meeste journalisten werken zich een slag in de rondte voor weinig.

Er valt veel winst te behalen door onderzoeksjournalistiek op andere dingen af te rekenen dan nieuws

Sommige organisaties creëren ruimte voor onderzoeksjournalistiek doordat ze een verdienmodel hebben dat daarbij aansluit, bijvoorbeeld doordat ze een ledenmodel hanteren, of doordat ze via fondsen en andere geldschieters een stabiele basis weten te creëren. Maar veel media zijn vooralsnog afhankelijk van advertentie-inkomsten. Binnen dat verdienmodel is het een stuk moeilijker om structureel onderzoeksjournalistiek te bedrijven. Onthullingen en diepgravende onderzoeksverhalen trekken immers zelden adverteerders. Sterker nog: het komt voor dat die afhaken als ze onderwerp of lijdend voorwerp worden van kritisch onderzoek.

Prioriteiten stellen

Deels is het ook een kwestie van prioriteiten stellen – wat gaat voor, onderzoeksjournalistiek of snel nieuws? De manier waarop succes beleefd en gemeten wordt, speelt een belangrijke rol bij die keuze. Onderzoeksverhalen moeten concurreren met nieuws en worden afgerekend op een definitie van succes die in het voordeel van het nieuws uitpakt. Wat dat betreft valt er veel winst te behalen door onderzoeksverhalen op andere dingen ‘af te rekenen’. Dat kan door bijvoorbeeld te focussen op de leestijd, de inhoudelijke reacties, de mate waarin andere media stukken overnemen en de invloed die zij hebben op het beleid.  
 
Op de korte termijn levert de subsidie naast ruimte, ook een hoop verhalen op die anders nooit gemaakt zouden kunnen worden.  Verhalen over ondermijnende criminaliteit, de invloed en schimmige tactieken van tabaksgiganten, falend migratiebeleid of de worsteling van gemeentes met energietransitie en klimaat. Dit soort onderzoeken roept gemeentes en bedrijven tot de orde en draagt bij aan het controleren van de macht.

De lange termijn

De noodzakelijke ruimte die de subsidie biedt, en de verhalen die het mede oplevert, dat is fantastisch nieuws voor de onderzoeksjournalistiek. Maar op de lange termijn is het een beperkt duurzaam effect. Als de subsidie verdwijnt, is het tot op zekere hoogte gedaan met de ruimte en deze verhalen. Er is simpelweg geen geld meer en het wordt (nog) ingewikkelder om onderzoeksjournalistiek prioriteit te geven. Daarom focust het SVDJ het liefst op de lange termijn. We stimuleren de zoektocht van redacties naar structurele manieren om onderzoeksjournalistiek te bedrijven.  

Het wordt steeds gangbaarder dat onderzoeksredacties samen optrekken, in plaats van hun scoops te beschermen

Het is mooi om te zien dat het steeds gangbaarder wordt dat onderzoeksredacties samen optrekken, in plaats van in individuele geheimzinnigheid een scoop te beschermen. Omroepen doen samen onderzoek, krantentitels bundelen de krachten, gerenommeerde onderzoeksredacties staan minder ervaren media bij met kennis, netwerk en onderzoekskracht. Steeds vaker zoeken onderzoeksredacties ook de samenwerking met het publiek en betrekken ze hen actief bij het journalistieke proces. Dit soort samenwerkingen dragen bij aan de ontwikkeling van het veld in zijn geheel.    

Waarde op lange termijn zit ook in de kennis die onderzoeksjournalisten opdoen. Die kennis verdwijnt niet zomaar. Waar er eerder voor pas afgestudeerden maar weinig kansen binnen de onderzoeksjournalistiek waren, zijn er inmiddels allerlei redacties die jonge onderzoeksjournalisten een plek bieden. Via de regeling talentontwikkeling is er bovendien een ruim aanbod aan trainingen en workshops. Komend jaar zal dit nog verder groeien, evenals de samenwerkingsverbanden. Willen we de infrastructuur duurzaam verbeteren, dan zijn dit soort nieuwe ‘ecosystemen’ van groot belang.  

Sterker en sterker

‘De onderzoeksjournalistiek zit in de lift’, zo opende juryvoorzitter Kees van den Bosch de uitreiking van de Loep, de prijs voor de beste onderzoeksjournalist. Dat het zo goed gaat met het vakgebied, komt deels door het geld dat nu beschikbaar is. Het is echter vooral de verdienste van onderzoeksjournalisten en redacties. Zij slagen er ondanks een hoge werkdruk en beperkte middelen in om hoogwaardig onderzoek te verrichten en het zo te brengen dat het wordt opgepikt door publiek en politiek.  

De vraag is hoe lang de lift in bedrijf blijft. Als redacties, met behulp van de nodige subsidie, een nieuwe lichting onderzoeksjournalisten opleiden en nog meer gaan samenwerken, zou je denken dat the sky the limit is. Zeker wanneer men nog meer prioriteit en ruimte gaat geven aan diepgravend onderzoek, boven snelle nieuwsproductie.  

Er is veel te doen. Met een lange adem en de focus op duurzame ontwikkeling, kunnen we de onderzoeksjournalistiek sterker en sterker maken. Dat is niet alleen goed nieuws voor journalisten en redacties, maar vooral  voor het publiek dat daarmee weer beter vertegenwoordigd wordt door media en de essentiële informatie krijgt om zich te organiseren ten opzichte van overheid, instituties en bedrijven. 

Dien je aanvraag in

Tot en met 25 oktober staat de derde ronde van de Subsidieregeling Onderzoeksjournalistiek open. Draag bij aan het vakgebied en dien een duurzaam plan in!

Lees ook:

Uit de subsidieregeling Onderzoeksjournalistiek zijn al talloze verhalen voortgekomen. Bekijk bij Onder de Loep 24 ’trailers’ van deze verhalen.

Foto: Daan Stevens

Nieuwsbrief

Ontvang ons laatste nieuws
Hidden
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.