Oost-Europese journalisten bezoeken Nederlandse redacties: 'Koester wat je hebt'

We hebben het ontzettend goed in Nederland. Als er iets is waar het groepje journalisten uit de Visegrad-landen, Tsjechië, Polen, Hongarije en Slovakije, het over eens is, dan is dat het. Op uitnodiging van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland maakten ze een rondgang langs de redacties van onder andere De Volkskrant, Zembla, Follow the Money en De Correspondent. Ook brachten ze een bezoek aan het Stimuleringsfonds. Een door de overheid gefinancierde instelling die onafhankelijke journalistiek sponsort, voor de Oost-Europese journalisten is dat ongekend.

Corrupte bestuurders en oligarchen

Het bezoek is bedoeld om kennis en contacten op te doen, zowel bij Nederlandse media als onderling. Al werken zij wel onder heel andere omstandigheden dan hun Nederlandse collega’s. Corruptie en staatsinmenging zijn alomtegenwoordig, zegt een van de deelnemers, Jan Bělíček, hoofdredacteur van de Tsjechische nieuws- en achtergrondenwebsite A2larm.cz. Daardoor is het lastig om onafhankelijke journalistiek te bedrijven, laat staan om er geld mee te verdienen. Bestuurders zitten niet te wachten op spittende journalisten, en zij zijn nu eenmaal vaak degenen die de media leiden – zij, of rijke zakenlui en andere invloedrijke personen met korte lijntjes naar de politiek. Bělíček: ‘Oligarchen kopen gewoon hele nieuwsoutlets op en weten op die manier de berichtgeving naar hun hand te zetten.’

In Slowakije worden journalisten nu door de politie beschermd. Dat was eerder onvoorstelbaar

Al zijn er ook wel onafhankelijke media die hun hoofd boven water weten te houden. Zoals A2larm.cz, dat veel over maatschappelijke onderwerpen schrijft en tegenwicht wil bieden aan ‘conservatieve websites en door oligarchen gedomineerde media’. En de onafhankelijke Tsjechische online krant Deník N, die alweer twee jaar met een betalende-ledenmodel weet te overleven, of Index.hu, de grootste onafhankelijke nieuwssite in Hongarije, die met scoops kwam over Russische inmenging in Hongaarse staatsaangelegenheden.

Grote verschillen

Wat meteen opvalt bij de ontmoeting met de Oost-Europese journalisten: je kunt ze niet over een kam scheren. Hoewel ze allemaal kampen met vergelijkbare problemen, zoals onderdrukking van de vrije pers en financiële moeilijkheden, zijn er duidelijke verschillen tussen de landen. Het groepje is het er over eens: nergens is het zo erg als in Hongarije en Polen, waar de vrije pers zo langzamerhand de nek om wordt gedraaid.

Aan de andere kant van het spectrum staat Slowakije. In dat land is er de afgelopen tijd meer aandacht en belangstelling voor onafhankelijke journalistiek. ‘Het komt nu zelfs voor dat journalisten door de politie worden beschermd, dat was eerder onvoorstelbaar’, vertelt Martin Turček van de website Aktuality.sk. Hiervoor werd twee jaar geleden echter een hoge prijs betaald: onderzoeksjournalist en oprichter van Aktuality.sk Ján Kuciak werd samen met zijn verloofde vermoord omdat hij een grote corruptiezaak op het spoor was.

Samenwerking

Journalisten worden niet alleen bedreigd van buitenaf, ook binnen de beroepsgroep is er weinig solidariteit. Men ziet elkaar voornamelijk als concurrent. Vooral de staatsmedia moeten niets hebben van onafhankelijke journalisten. Vanda Törő, van de Hongaarse site Debreciner: ‘Als wij iets onthullen, zullen zij (de staatsmedia, red.) daar nooit over berichten. Daar zijn ze veel te trots voor.’ Samenwerking tussen programma’s of kranten komt dan ook nauwelijks voor. Kleinere media proberen het wel, zegt ze. ‘We delen resources en verhalen met een ander medium, ook om elkaars bereik te vergroten.’

Als wij iets onthullen, zullen de staatsmedia daar nooit over berichten. Daar zijn ze veel te trots voor

Maar juist omdat ieder medium een groter bereik wil, wordt samenwerking vaak onmogelijk geacht. ‘Mensen zijn niet gewend om abonnementen te nemen of te betalen voor nieuws. En als ze dat wel doen, dan kunnen ze hun geld maar één keer uitgeven. Dus kranten willen dat lezers het aan hen geven, niet aan een ander medium,’ vertelt Lukáš Werner, journalist bij Deník N.

Omdat samenwerking in eigen land vaak zo moeilijk is, proberen veel van de aanwezige journalisten coöperaties met buitenlandse media op te zetten. ‘We zijn bijvoorbeeld bezig met een internationaal onderzoek naar wat toerisme doet met de grote steden. De problematiek van steeds duurdere huizen, Airbnb’s en binnensteden die onleefbaar dreigen te worden speelt in veel grote Europese steden. We willen kijken of we op internationale schaal oplossingen kunnen vinden’, vertelt Jan Bělíček enthousiast. En ook de Hongaarse Szabolcs Panyi heeft ervaring met internationale samenwerkingen. Hij is medeoprichter van VSquare.org, een onafhankelijk cross-border-initiatief dat de kwaliteit van onderzoeksjournalistiek en de onafhankelijke pers in de Visegrad-regio wil verbeteren.

Pas op voor populisme

We zijn in Nederland verwend. Maar, benadrukken de bezoekers allemaal, dat is juist iets om trots op te zijn en om te koesteren. Ze vinden ons hooguit een tikkeltje naïef. Dat rechts-extreme roeptoeters maar schreeuwers in de marge zijn waar je niet te veel aandacht aan moet besteden, dachten ze daar ooit ook. Inmiddels is dat geschreeuw en het populistische gedachtegoed mainstream geworden en valt er bijna niet meer te vechten tegen alle fake news en misinformatie. Daarom waarschuwen de journalisten. De roep om minder geld voor de publieke omroepen vinden ze bijvoorbeeld een teken aan de wand. Bělíček vat samen wat ze allemaal lijken te denken: ‘Het publieke-omroepsysteem in Polen is al kapotgemaakt, hetzelfde gebeurt in Hongarije en in Tsjechië. Het kan snel gaan. Zijn jullie je daar bewust van?’

Foto’s: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland 

Lees ook:

Forbidden Stories zet het werk van bedreigde journalisten voort
Ruth Kronenburg van Free Press Unlimited: ‘Journalisten moeten meer opkomen voor hun vakgenoten‘