Peace journalism: het grensgebied tussen journalistiek en vredesactivisme

Een oorlog is geen wedstrijd met een winnaar en een verliezer, maar een ingewikkeld conflict met een jarenlange geschiedenis. Dus moet zo’n conflict uitgebreid geduid worden, én is er aandacht nodig voor de mogelijke oplossing. Dat is het uitgangspunt van peace journalism, een vorm van constructieve journalistiek die in de jaren ’70 ontstond. Suzanna de Vries diepte voor haar scriptie het onderwerp uit en vroeg Nederlandse conflictverslaggevers hoe zij tegen hun vak aankijken. Zijn ze het eens met de uitgangspunten van peace journalism?

Geweld, verwoeste gebouwen, dodentallen: als je verslaggeving over conflicten ziet, gaat het vaak over escalatie. Die insteek is te beperkt, volgens de aanhangers van peace journalism. Om een conflict enigszins inzichtelijk te maken, zouden journalisten volgens hen moeten kiezen voor een oplossingsgerichte insteek. En niet alleen dat, de verslaggeving zou ook gericht moeten zijn op de context van het conflict, de geschiedenis van de betrokken landen en de toekomst.

Geen wedstrijd

De term peace journalism werd geïntroduceerd door de Noorse socioloog Johan Galtung. Hij stelde dat het belangrijk is om een oorlog niet te zien als een wedstrijd met een winnaar en een verliezer, maar dat het van belang is dat journalisten de complexiteit van een situatie kunnen duiden. Galtung zag dat journalisten en media een rol hebben in conflictsituaties.

Peace journalism is een vorm van constructieve journalistiek. Wat staat er te gebeuren? Hoe kan een conflict worden opgelost? Dat zijn vragen die peace journalists stellen en beantwoorden. Critici vinden dat journalisten niet moeten worden belast met missies als vredestichting. De afgelopen jaren is er opnieuw aandacht gekomen voor deze blik op conflictverslaggeving. Er wordt onderzoek gedaan naar war journalism en peace journalism en de effecten van deze verschillende vormen van conflictverslaggeving.

Aandacht voor context

Peace journalism is een manier om meer aandacht te hebben voor de mens achter het nieuws en de context van een oorlog of conflict. Journalisten moeten in staat zijn processen en ontwikkelingen te beschrijven, niet alleen maar losse gebeurtenissen. Dat vraagt een andere manier van kijken naar een conflict.

Michiel Driebergen, journalist en correspondent voor Trouw en Bureau Buitenland, werkt al bijna negen jaar vanuit Oekraïne. In februari van dit jaar viel het Driebergen op dat de context van de oorlog ontbrak in berichtgeving. Hij miste de achtergrond van een conflict dat al jaren bezig is, de focus lag te veel op het heden. Driebergen vindt het daarom van groot belang dat journalisten onderwerpen voor langere tijd volgen. ‘Het is goed dat er nu veel aandacht is, maar ik had het graag eerder gewild.’ De basisprincipes van peace journalism zijn heel waardevol, vindt Driebergen. ‘Het zijn kenmerken van goede, menswaardige en verantwoordelijke journalistiek.’

Ik kan onderdrukking en verwoesting belichten, of laten zien hoe mensen binnen enkele maanden alles weer oppakken

Dat er voorheen weinig aandacht was voor het conflict in Oekraïne, vindt ook Mischa van Diepen, correspondent voor de Telegraaf, een groot gemis. ‘Het is ontegenzeggelijk zo dat er vooral aandacht is als er daadwerkelijk een escalatie is.’ Net als Driebergen had Van Diepen de ruime aandacht die er nu is voor de oorlog liever eerder gezien. ‘Ik wil nu context bieden aan een conflict dat al jaren loopt.’ Daarbij vindt Van Diepen het belangrijk om de grotere verhalen kleiner te maken, om het verhaal op deze manier dichterbij te brengen. Naar eigen zeggen schrijft Van Diepen bij voorkeur een verhaal met een positieve insteek. ‘Ik kan het verhaal van onderdrukking en verwoesting belichten, of laten zien hoe mensen binnen enkele maanden alles weer oppakken.’

Taak van de journalist

Een van de uitgangspunten van peace journalism is dat journalisten kwesties evenwichtig moeten behandelen. Jan van Benthem, buitenlandcommentator bij het Nederlands Dagblad, denkt dat dat tot op zekere hoogte kan. ‘Als je duidt wat er gebeurt, dan kun je naast die beschrijving en evenwichtigheid ook zeggen dat iets niet door de beugel kan. Dan draag je ideeën aan van wat er moet gebeuren en kies je op gegeven moment partij. Als een partij duidelijk agressor is, dan moet je die benoemen.’ Journalisten hebben volgens Van Benthem tot op zekere hoogte een taak in een oorlog of conflict. ‘De journalist moet beschrijven wat er gebeurt, wat er staat te gebeuren, en wat dat betekent. Dat geeft een ander inzicht in wat zo’n conflict behelst.’

Journalisten kunnen politici en organisaties prikkelen tot actie

Om een conflict te  kunnen duiden en becommentariëren hebben journalisten kennis en kunde nodig. Zij kunnen gesprekken en discussies over een conflict op gang brengen. Volgens Van Benthem is het de taak van een commentator om op een analyserende manier bij te dragen aan discussies. Maar een journalist moet oppassen dat zij of hij niet te betrokken raakt. ‘Je hebt een specifieke taak als journalist. Die is afstandelijker dan die van een activist’, zegt Van Benthem. Het is volgens Van Benthem dan ook niet de taak van een journalist om een discussie over vrede te leiden, maar een journalist kan een discussie wel initiëren. ‘Journalisten kunnen ergens een aanzet voor geven, en daarmee politici en organisaties prikkelen tot actie. Als er dan niks gebeurt, bevraag je die politici en organisaties.’