Publiek-private samenwerking lastig door de Mediawet? ‘Wij zijn juist vóór journalistieke samenwerkingen’

De afgelopen jaren sneuvelden verschillende publiek-private regionale samenwerkingen in een vroeg stadium. Een vaak genoemde reden: de Mediawet stond de samenwerking niet toe. In het derde deel van onze serie over regionale samenwerkingen worden mythes over de Mediawet ontrafeld. Want in gesprek met het Commissariaat voor de Media blijkt dat er voldoende mogelijkheden zijn voor samenwerkingen tussen publieke omroepen en commerciële partijen.

‘Er zijn niet eens genoeg journalisten om de raadsvergaderingen te volgen’, zegt Flip van Willigen, directeur van 1Twente, verontwaardigd. Bij het congres de Regio Vecht Terug op 8 juni 2021 is hij in een hevig debat verwikkeld met Bart Verkade, de zakelijk directeur van DPG Media. Nadat DPG de stekker uit Newsroom Enschede trok, kwam er tot teleurstelling van Van Willigen een eind aan Newsroom Enschede – de samenwerking tussen DPG en de lokale omroep van Enschede. Maar Verkade ziet het probleem niet: ‘Er valt niets terug te vechten in de regio. We hebben daar nu 750 journalisten, onze oplages groeien en we hebben nog nooit zoveel mensen bereikt als nu. Het gaat juist hartstikke goed.’

Ondanks de jarenlange samenwerking op het gebied van dagelijkse journalistiek, maar ook rondom projecten als de gemeenteraadsverkiezingen (dankzij een journalistiek project van Newsroom Enschede steeg de opkomst fors, zie deel I) besloot DPG Media vlak daarna om niet meer samen te werken met publieke omroepen. ‘Die draaien op subsidies en vrijwilligers, wij moeten onze eigen broek ophouden’, luidde de redenering van Verkade bij de Regio Vecht Terug. Dat kan van Willigen zich nog goed herinneren: ‘Op een bepaald moment wilden zij alles achter een betaalmuur hebben. Voor ons is dat niet mogelijk, want wij worden deels gefinancierd met publiek geld, wat wij maken moet toegankelijk zijn voor iedereen. Maar als de wil er echt zou zijn geweest hadden we daar vast een oplossing voor kunnen verzinnen. Als je gezamenlijk een hoger doel nastreeft, levert die wet geen problemen op.’

Samenwerken heeft de toekomst

Dat het voor een publiek-private samenwerking belangrijk is om zo’n hoger doel te hebben, bevestigt Jan Koster, oud-directeur van Omrop Fryslân: ‘Iedereen in Friesland is blij dat de krant vol is en dat er programma’s gemaakt worden, maar de onderzoeksjournalistiek blijft karig. Dat is jammer, want zo missen we diepgang.’ Ondanks Kosters mislukte poging om een gezamenlijke nieuwszender in Friesland (zie deel 1 en deel 2 van dit drieluik) op te zetten hoopt hij dat de regionale partijen nogmaals de koppen bij elkaar steken. ‘Dat zou nog steeds een goed idee zijn. Maar dan moet er wel een oplossing komen vanuit de Mediawet. Bijvoorbeeld ruimere mogelijkheden om als medium je eigen brood te verdienen. Je moet niet allerlei juridische trucs hoeven uithalen om een samenwerking mogelijk te maken.’

Je moet niet allerlei juridische trucs hoeven uithalen om samenwerking mogelijk te maken

Ook Arnoud Bodde, die als journalist betrokken was bij de samenwerking tussen RTV Noord en Dagblad van het Noorden omtrent Project X, denkt dat publiek-private samenwerkingen toekomst hebben. ‘Juist in de regio kun je goed medium-overstijgend werken, omdat mensen elkaar kennen.’ Het betaalmuur-argument van Verkade begrijpt hij: ‘Maar dat hoeft niet zo zwart-wit te zijn. Als je echt wilt samenwerken kun je ook zeggen: we maken een grote reconstructie voor de krant en televisie, en een bijbehorend nieuwsverhaal dat gratis bij de omroep op de website komt. Voor het grote achtergrondverhaal moet je dan achter de betaalmuur zijn.’ In sommige gevallen kun je de betaalmuur zelfs helemaal weglaten: ‘Soms gaat een verhaal zo goed dat wij het van het slotje afhalen, daar zou DPG ook eens aan kunnen denken. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn, want het trekt ook weer nieuwe lezers naar je site.’

De experimentele Newsroom Enschede

Biedt de Mediawet wel voldoende ruimte voor publiek-private samenwerkingen? ‘Mijn persoonlijke mening? Ik vind het argument dat samenwerken volgens de Mediawet niet kan bullshit. Ook op basis van de ervaringen die ik met het Commissariaat heb gehad’, zegt Van Willigen. Toen hij het plan had opgevat om Newsroom Enschede op te zetten, gesubsidieerd door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek, voerde hij meerdere gesprekken met het Commissariaat voor de Media. Dat orgaan houdt toezicht op de Mediawet en waarborgt zo de onafhankelijkheid, pluriformiteit en toegankelijkheid van het media-aanbod. ‘Op een gegeven moment zei ik: ‘Als ik het helemaal platsla, mag er geen publiek geld naar commerciële activiteiten gaan, en de commerciële partij mag geen invloed hebben op de publieke kanalen. Ben ik er dan zo ongeveer?’ Toen zeiden ze: “Doe maar een voorstel.”‘

Publiek-private samenwerking kan de journalistiek alleen maar ten goede komen

Vervolgens richtte Van Willigen via een aparte juridische rechtspersoon Newsroom Enschede op: ‘Iedereen bleef verantwoordelijk voor zijn eigen kanaal en de kosten van de gezamenlijk geproduceerde content werden gelijk verdeeld, net als de inkomsten. En het Commissariaat ging hiermee akkoord. In mijn ogen vormt de Mediawet dus geen beperking voor een publiek-private samenwerking.’

‘Publiek-private samenwerkingen zijn mogelijk’

Dat bevestigt een jurist van het Commissariaat voor de Media in een telefoongesprek. ‘Juist voor dit soort samenwerkingen kent de Mediawet een speciale regeling.’ Die regeling maakt het mogelijk voor publieke omroepen en commerciële mediabedrijven om een samenwerking op te starten, zoals Newsroom Enschede. Daarvoor gelden een aantal vereisten:

• De redactionele verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid van de publieke omroep moet overeind blijven. Commerciële partijen mogen geen invloed hebben op journalistieke keuzes die de omroepen maken
• Er mogen geen publieke middelen naar commerciële activiteiten of partners vloeien. De samenwerking moet zichzelf kunnen bedruipen, publiek geld mag niet worden gebruikt om de samenwerking draaiende te kunnen houden
• De activiteit moet een relatie hebben met het media-aanbod van de publieke omroep. Een omroep en een mediabedrijf mogen dus geen kledingwinkel beginnen
• De publieke omroep moet marktconforme tarieven rekenen voor de activiteiten of diensten die ze levert. Journalisten die deelnemen aan de samenwerking mogen niet zwaar onderbetaald worden om kosten te besparen, en de samenwerkingspartner mag niet te weinig betalen voor eventuele diensten die de omroep levert

Om samenwerkingen te stimuleren heeft de wetgever vastgesteld dat samenwerkende partijen bij een experiment aan de slag mogen zonder voorafgaande toestemming van het Commissariaat. ‘Wij hoeven dus niet altijd eerst toestemming te geven voor een publiek-private samenwerking’, laat het Commissariaat weten. Ook de mythe dat samenwerkende partijen geen winst mogen maken klopt niet. ‘Winst maken is toegestaan, maar uit de opbrengsten van een gezamenlijke activiteit moeten eerst de kosten van de activiteit gedekt worden. Wat overblijft mag vervolgens onder voorwaarden terugvloeien naar beide partijen.’ De omroep moet dat geld dan wel weer voor zijn publieke taak – dus de media-opdracht – gebruiken.

Samen met het ministerie van OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) stimuleert het Commissariaat juist publiek-private samenwerkingen, omdat samenwerking wel degelijk mogelijk is binnen de Mediawet: ‘Buiten de genoemde experimenteer-uitzondering zijn daar ook speciale regelingen voor gecreëerd. Met vragen kunnen geïnteresseerde partijen altijd ons terecht. Want publiek-private samenwerking kan de journalistiek alleen maar ten goede komen.’

Illustratie: Hanneke Rozemuller