Amsterdammers helpen De Balie met onderzoek naar sappelende stadsgenoten

De zaal van het Amsterdamse kunst- en cultuurcentrum De Balie zit stampvol. Aan ronde tafels, met in het midden een groot vel papier, pennen en stiften, zitten de gasten verwachtingsvol klaar voor de eerste publieksavond van het project Live Journalism, met het thema ‘Keihard werken, amper rondkomen.’

Openbare redactievergadering

Een week eerder verscheen in NRC een artikel over de steeds grotere groep hardwerkende Amsterdammers die niet meeprofiteert van de groeiende welvaart in de stad. Vanavond is het de beurt aan het publiek om vanuit hún visies en ervaringen over dit onderwerp mee te praten. Projectleider Tim Wagemakers opent de avond: ‘Zie het als een openbare redactievergadering, waarin we met elkaar aan dit verhaal werken.’

Vaak is de discussie die op een artikel volgt niet constructief. Wij willen die discussie al onderweg op gang brengen

Maar wat voegt zo’n openbare debatavond toe aan de journalistiek? ‘Meestal doe je als journalist onderzoek, spreek je experts en een paar bronnen en stuur je vervolgens een stuk de wereld in, in de hoop dat het iets in gang zet,’ zegt projectleider en journalist Tim Wagemakers. ‘Maar vaak is de discussie die volgt versplinterd en niet constructief. Wij willen met live journalism de discussie onderweg al op gang brengen en een zo divers mogelijk publiek laten meedenken over én meewerken aan ons onderzoek.’
Het team achter het project, dat naast Tim Wagemakers ook bestaat uit journalisten Soufia Zahri, Zara Toksöz en Manon Stravens, werkt het komende jaar aan vier verschillende onderzoeken, samen met de bewoners van Amsterdam. Voor die vier projecten kreeg De Balie een subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

Algemeen belang

‘We richten ons in het onderzoek op Amsterdam, maar hebben voor onderwerpen gekozen waarbij het algemeen belang in het geding is,’ vertelt Soufia Zahri. ‘Dingen waarbij iedereen voelt, hier klopt iets niet, maar waarvan niemand weet hoe het precies zit of wie verantwoordelijk is. Wij willen die onderwerpen op een laagdrempelige manier inzichtelijk en bespreekbaar maken.’ Het team neemt de inbreng van het publiek mee in het vervolgonderzoek.
Elk onderzoeksproject wordt afgesloten met een theatervoorstelling. Volgens Wagemakers en Zahri is dat de perfecte presentatievorm voor deze vorm van journalistiek: ‘Je kunt je onderzoek presenteren als artikel of documentaire, maar wij denken dat het juist mooi is om met de persoonlijke verhalen en inzichten die we tegenkomen een journalistieke avond met theaterelementen te creëren,’ zegt Wagemakers. ‘Vooral omdat je meteen daarna het gesprek met het publiek en relevante gasten aan kan gaan.’
De eerste publieksavond opent met een videoportret van een van de Amsterdammers waar het vanavond om draait. Kunstenares Johanna draait om rond te komen diensten in een bar en heeft verschillende andere bijbaantjes en komt daardoor nauwelijks toe aan haar eigenlijke werk. Vervolgens gaat journalist Manon Stravens in gesprek met Roeland van Geuns, lector Armoede-interventies aan de Hogeschool van Amsterdam, over hoe groot deze groep Amsterdammers is en wat de impact is van de strijd om voldoende inkomen.

Kafkaëske ervaringen

Dan is het de beurt aan het publiek. Tijdens het plenaire gedeelte delen gasten openhartig hun eigen ervaringen. ‘Je lijdt geen honger, maar je houdt niks over voor iets leuks of extra’s,’ vertelt een schoonmaker. Een acteur vertelt gefrustreerd over ingewikkelde regelgeving, waardoor hij de ene keer te veel en de andere keer te weinig verdient voor de belastingdienst en soms plotseling heel veel moet terugbetalen. Ook gemeentewerkers vertellen eerlijk over hun eigen frustraties. Het gesprek op gang brengen is duidelijk geen probleem.
Vervolgens krijgen de deelnemers de opdracht om per tafel een insteek voor vervolgonderzoek te bedenken. Al tijdens de voorstelronde komen interessante verhalen boven – van Kafkaëske ervaringen met de gemeente tot uit de klauwen gelopen huurprijzen. We vergeten bijna een onderwerp te bedenken.

Een uur napraten

Na afloop melden zich verschillende deelnemers die graag verder meedenken of hun eigen verhaal willen delen bij Wagemakers, die een uur later nog met bezoekers staat na te praten. Ook kunnen gasten in de uitgedeelde enquête aangeven in welke mate ze betrokken willen blijven. Zahri: ‘Met hen maken we een persoonlijke afspraak en we blijven in contact met iedereen die geïnteresseerd is.’
En hoe gaat het nu verder? Wagemakers: ‘We gaan naar aanleiding van deze avond verder onderzoek doen naar de gemeentelijke regelingen voor deze groep Amsterdammers. Ook hebben we onlangs een podcast opgenomen met de directeur van het NIBUD, over de definitie van armoede. Op 19 april organiseren we een nieuwe live journalism-avond. Tot nu toe hebben we vooral onderzoek gedaan naar de inkomsten, maar de uitgaven in de stad nemen ook toe, daar willen we graag verder over praten.’

Geen pasklare oplossingen

Soms is het lastig om deelnemers duidelijk te maken dat zo’n avond geen pasklare oplossingen oplevert. ‘Die moeten komen uit de politiek of van andere instanties.’ Maar live journalism biedt wel een kans om het vinden van oplossingen aan te moedigen. Wagemakers: ‘Er kwam een deelnemer naar ons toe die zei: “We hebben het geprobeerd via de politiek, en intern. Maar nog niet via de media.” Wij hopen met deze nieuwe vorm van journalistiek onderwerpen zoals deze nog beter op de agenda te krijgen.’
Foto door Jan Boeve / De Balie