‘Mediawijsheid maakt migrantenjongeren weerbaarder’

In het winkelcentrum van het Utrechtse dorp Maarssen kun je rond lunchtijd tieners uit alle delen van wereld tegenkomen. Het betreft leerlingen van de Maarssense dependance van Ithaka, een school voor jongeren die nieuw zijn in Nederland. Vaak zijn ze gevlucht uit landen als Syrië en Afghanistan. Op scholen als Ithaka worden ze voorbereid op het reguliere onderwijs.
In die voorbereiding is mediawijsheid essentieel, vindt Ithaka. Begin dit jaar startte de school samen met het departement Media- en Cultuurwetenschappen van de Universiteit Utrecht (UU) een pilotproject met honderd leerlingen. Dat beviel zo goed, dat mediawijsheid minimaal twee jaar vaste prik wordt in de vorm van het MMM-project (‘Mediawijs door media maken’).
In het reguliere onderwijs is meer aandacht voor mediawijsheid dan ooit – maar in internationale klassen is het onderbelicht, zeggen de initiatiefnemers. “Er zijn wel lespakketten, maar die vinden wij te betuttelend en te waarschuwend. Het gaat daarin vooral over gevaren als cyberpesten, sexting en online radicalisering”, zegt Sanne Sprenger, docent aan de UU en mede-initiator.

Zelf maken

In plaats van de vinger te heffen, besloten de initiatiefnemers om de leerlingen tijdens de pilot zelf media te laten maken: met name filmpjes en vlogs, of bijvoorbeeld een video-cv. Sprenger: “Als je het zelf doet, leer je mediadynamiek beter doorzien dan wanneer het je verteld wordt. Door het maakproces leren ze welke keuzes journalisten maken, begrijpen ze de ethische vragen, de invloed wat je laat zien en weglaat, hoe je de waarheid vormgeeft, enzovoort.”

In de media zien we vaak maar één kant van een mens. Bij deze jongeren is dat vaak die van migrant

“We maken alleen gebruik van apparatuur die de leerlingen al gebruiken, zoals hun smartphones; dus geen dure camera’s en dergelijke”, vervolgt Sprenger. Teamleider Gerben Houwer van Ithaka vult aan: “Deze jongeren zijn de hele dag bezig met hun smartphone op sociale media. Ze maken dus al media, alleen ze doorzien nog niet alle processen.”
Een voorbeeld van zo’n proces is framing. Koen Leurs, als UU-onderzoeker bij het project betrokken: “We lieten in de pilot een keer een beeld zien van een gewapende soldaat die een gewonde hielp, maar ook een vijand onder schot hield. Datzelfde beeld is op drie manieren in de media geknipt, waarbij telkens een andere indruk ontstond. Zo leren we de jongeren dat media-uitingen op een bepaalde manier zijn geconstrueerd.”

Video: terugblik op pilotproject
Op die manier moet een bewustzijn groeien van hoe media werken. “Zoals: wat is de boodschap van een media-uiting, wie maakt dit, met welke groep als doel?”, zegt Ena Omerovic, filmmaker en eveneens een deelnemende UU-onderzoeker. “We lieten de leerlingen bijvoorbeeld een item maken over Ithaka zelf. Ze mochten kiezen tussen een positief of negatief item. Zo leerden ze dat er in de media bepaalde keuzes gemaakt worden.”

Breder doel

Behalve kritisch naar media kijken, leren de jongeren zich ook bewuster te worden van het proces van zelf ‘zenden’. Ze leren hoe ze dit in hun voordeel kunnen buigen. Concreet voorbeeld: bij een sollicitatie werkt een video-cv voor migrantenjongeren beter dan een geschreven cv waar misschien taalfouten in zitten die een stereotype beeld bevestigen.
De initiatiefnemers hopen dan ook dat mediawijsheid een tool kan zijn voor ontplooiing in de nieuwe, Nederlandse context. Houwer: “Deze jongeren moeten zich opnieuw uitvinden. In de media zien we vaak maar één kant van een mens. Bij hen is dat vaak die van migrant.”
“Wij willen de leerlingen de kans geven om meer identiteiten te laten zien dan alleen die ene”, zegt Omerovic, die zelf als 7-jarige van Bosnië en Herzegovina naar Nederland vluchtte. “Door de media gaan ze zichzelf soms puur als vluchteling zien, ze vergeten bijna dat ze daarvoor al een leven hadden. Door media te analyseren en zelf media te maken ga je de berichtgeving over jou als vluchteling doorzien. En kun je die uiteindelijk beïnvloeden, door je stem te laten horen.”