Het Beelddepot wil de beeldvorming rond dakloze mensen kantelen: ‘Een paar graden is al goed’
Nieuws | Diversiteit en inclusieEen veelgebruikte foto bij berichtgeving over dakloze mensen is die van een onverzorgde oude man op een bankje. Omdat dat beeld niet representatief is voor de groeiende groep (jonge) Nederlanders die geen huis heeft, besloten Michiel Bles en andere onderzoekers aan de Fontys Hogeschool Journalistiek om Het Beelddepot in het leven te roepen.
Het Beelddepot is een beeldbank met foto’s van dak- en thuislozen. Waarom is de beeldbank nodig?
‘We hebben onderzoek gedaan naar artikelen over dak- en thuisloze mensen. Daarin namen we verhalen onder de loep die sinds de jaren 90 in de media verschenen. In de tekst zagen we met de jaren echt een verbetering: woorden als ‘zwerver’ en een link met alcohol en drugs worden steeds minder gebruikt. De gekozen beelden daarentegen zijn al die jaren praktisch hetzelfde gebleven.’
Hoe zien die er dan uit?
‘Een veelgebruikte foto bij berichtgeving over dak- en thuisloosheid is die van een verwaarloosde man op een bankje met een plastic tas naast zich. Dat beeld is niet meer realistisch, omdat ook veel andere types mensen dak- of thuisloos zijn. Jongeren bijvoorbeeld, die geen huis hebben en daarom van het ene huis van vrienden naar het andere hoppen.
Met het Beelddepot willen we een alternatief bieden en de bredere problematiek waarmee dak- en thuisloze mensen kampen, belichten. We hopen de beeldvorming rond dakloze personen te kantelen, een paar graden is al goed.’
Hoe doen jullie dat?
‘We zijn met jonge dak- en thuisloze mensen gaan praten over hun situatie. Ook spraken we over de beelden die je vaak in de media ziet. Welke signalen geven die af? Welke symbolen zie je? Zo zei een jongere: “Dat ben ik niet. Ik heb pech gehad omdat ik uit huis ben gezet en nu slaap ik bij vrienden op de bank.” Een ander had zijn ouders op vroege leeftijd verloren en verbleef zijn hele jeugd in diverse opvanghuizen.
Samen met die ervaringsdeskundigen, jonge fotografen, beeldmakers en fotojournalisten zijn we gaan nadenken over manieren waarop we de situatie van die groep dak- en thuisloze mensen beter kunnen weergeven, zodat er een alternatief is voor de veelgebruikte foto van de man op het bankje.’
Wie zien we op jullie foto’s?
‘Bijvoorbeeld een moeder in Deventer die dakloos werd omdat ze vanwege huiselijk geweld haar huis moest verlaten, en met haar kinderen steeds tijdelijk logeert bij bekenden. Maar we maakten ook een mooie serie over ‘onzichtbare’ dakloosheid in Rotterdam, waarin fotograaf Rick van der Klooster jongeren die hun best doen om er niét dakloos uit te zien vastlegde.
Ook bedachten we samen met fotograaf Dingena Mol, die een veelgebruikte foto van een man op een bankje maakte, een nieuw beeld op zo’n zelfde bankje waarop een jongere zit. Ze draagt normale kleding en een mobiele telefoon. Haar rolkoffertje illustreert dat ze voortdurend ‘onderweg’ is.’
Dat zijn heel andere foto’s dan het zo vaak gekozen, stigmatiserende beeld. Waarom wordt er toch zo vaak gekozen voor dat beeld?
‘Als de jaarlijkse schatting van het aantal dak- en thuisloze mensen van het CBS weer naar buiten komt, kiezen redacties toch vaak “snel” zodat een artikel gepubliceerd kan worden. Het is niet dat er geen geschikte beelden zijn, maar zie ze maar eens te vinden. Tagging in beeldbanken is daarbij (vaak) ook niet helpend. Journalisten krijgen regelmatig clichébeelden te zien bij een zoekwoord als “dakloos”.’
Weten redacties jullie te vinden?
‘NRC heeft vorig jaar een fotoserie van fotograaf Wiosna van Bon geplaatst en Nieuwsuur ging op pad met fotojournalist Jan-Joseph Stok, die eerder een fotoserie maakte over het leven van mensen die in auto’s en busjes slapen. Redacties weten ons – en ‘onze’ fotografen – inmiddels dus ook te vinden als expert.
We beoordelen ieder verzoek zodat foto’s niet “zomaar” geplaatst worden en altijd aansluiten bij het verhaal. Op onze foto’s staan echte mensen met echte verhalen, daarom zijn we bewust selectief. We willen geen grabbelton worden. Zo’n aanvraag proberen we op de dag zelf te beoordelen, omdat we weten dat snelheid belangrijk is, maar we zijn geen Getty. Het blijft mensenwerk.’
Het Beelddepot is er voor een representatieve beeldvorming van dakloze mensen. Er zijn meer groepen van wie vaak stigmatiserende beelden worden getoond in de media. Overwegen jullie daar ook een beeldbank voor te beginnen?
‘We zijn nu bezig met een vergelijkbaar onderzoek naar beeldgebruik van verpleegkundigen en verzorgenden. Ook kijken we naar de representatie van armoede en klimaatbeelden. Om wie het ook gaat, groepen moeten zich herkennen in beeldvorming. Dat gebeurt nu lang niet altijd.’
Het Beelddepot is een samenwerking met Stichting Het Bouwdepot en Stichting Zwerfjongeren Nederland en wordt ondersteund door Kansfonds en Zon Mw. Op de site van Het Beelddepot kun je beelden bekijken en een aanvraag doen. Foto’s kosten 65 euro per stuk. De opbrengsten gaan naar Het Bouwdepot, een organisatie die investeert in de toekomst van jongeren in een kwetsbare positie.
