Hoe maken nieuwsredacties werk van diversiteit en inclusie?
Nieuws | OrganisatieontwikkelingWe kunnen er niet omheen: Nederlandse nieuwsvloeren zijn nog steeds behoorlijk homogeen. Vorig jaar publiceerde het Stimuleringsfonds een rapport met mogelijke oplossingen voor een meer inclusieve en diverse journalistiek. In een reeks artikelen laten we verschillende spelers in de sector aan het woord, te beginnen bij redacties. Wat doen de NOS, NRC en RTL Nieuws om hun redacties diverser en inclusiever te maken? ‘Een diverse redactie is geen vinkje om af te strepen. Het is nooit af.’
Nee, de krappe arbeidsmarkt mag geen excuus meer zijn. Daarvan zijn de (adjunct-) hoofdredacteuren van RTL Nieuws, NRC en de NOS inmiddels overtuigd. Hetzelfde geldt voor het argument dat er ‘simpelweg geen sollicitanten met een niet-westerse achtergrond reageren op vacatures.’ En ook met de vinger wijzen naar het aanbod van journalistieke opleidingen zet weinig zoden aan de dijk. ‘We moeten gewoon beter ons best doen,’ vindt Monique Snoeijen, adjunct-hoofdredacteur van NRC.
Miljoenen mensen
Steeds meer media zien het belang in van representatie in de journalistiek. Zowel als het gaat om de samenstelling van de redactie als qua journalistieke inhoud. ‘Diversiteit, in al z’n aspecten, is cruciaal voor je geloofwaardigheid als journalistiek medium,’ benadrukt Gerard Timmer, algemeen directeur van de NOS. ‘Er kijken elke avond miljoenen mensen naar programma’s van de NOS. Dat brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Om íedereen aan te spreken, moet je alle perspectieven in huis hebben.’ Al is dat makkelijker gezegd dan gedaan, merken ze op alle drie de redacties.
In 2021 onderzocht adviesbureau Publinc in opdracht van het Stimuleringsfonds hoe de journalistieke sector een representatievere afspiegeling van de samenleving kan worden. Doel van het onderzoek: verder komen dan praten over de gebreken van de sector. In het rapport Diversiteit in de journalistiek komen meerdere best practices uit binnen- en buitenland aan bod. Zo stelde de BBC in 2021 een vierjarenplan voor diversiteit en inclusie op, met tien commitments, inclusief tijdspad.
RTL: harde cijfers
RTL Nieuws liet zich inspireren door dit BBC-model, vertelt adjunct-hoofdredacteur Dennis van Luling. ‘Voor ons was de dood van George Floyd een kantelpunt,’ vertelt hij. ‘Bij de Black Lives Matter-demonstratie op de Dam, in juni 2020, waren geen verslaggevers van ons aanwezig. Tijdens de redactievergadering, de maandag erna, krabden we ons op ons hoofd. Hoe kan het dat we zoiets belangrijks over het hoofd zien? Het is ons vak te weten wat waar speelt.’
Sinds dat moment is er een hoop veranderd, volgens Van Luling. Een jaar na de demonstratie, in de zomer van 2021, ontving de hele redactie een document met harde streefcijfers: in 2024 moet 15 tot 20 procent van de nieuwe werknemers een niet-westerse achtergrond hebben. En de man-vrouwverhouding van redactiechefs moet 50/50 zijn.
Dat laatste is gelukt, vertelt Van Luling. ‘Al was dat niet heel moeilijk. We zaten al op 60/40.’ Het eerste doel is nog niet behaald. In een maandelijkse D&I (Diversiteit en inclusie, red.)-mail houdt Van Luling de rest van de redactie op de hoogte van de voortgang. ‘Het streefcijfer is ambitieus, maar moet een stok achter de deur zijn.’
NOS: diversiteitsdoelen
De NOS werkt niet met harde streefcijfers, vertelt Gerard Timmer. ‘We merkten dat cijfers tot ongemak leiden bij de mensen die binnenkomen. Nieuwe medewerkers willen terecht erkend worden op hun inhoudelijke kwaliteiten.’
Wel is er sinds een jaar of drie NOS breed een diversiteits- en inclusieprogramma, zegt Timmer. Dat geldt niet alleen voor NOS Nieuws en het Jeugdjournaal, waar diversiteit al langer onderdeel van beleid is, maar sinds die tijd ook voor sport, evenementen en al het personeel achter de schermen. Als algemeen directeur is Timmer verantwoordelijk voor de organisatie NOS.
Diversiteit gaat ook over gender, seksuele voorkeur, religie, de regio en het milieu waar iemand opgroeit
‘Al onze medewerkers hebben in september 2022 een boekje ontvangen met de titel ‘Samenwerken aan verschil’. Daarin staan drie doelen die we in 2025 bereikt willen hebben. Een meer inclusieve en mensgerichte leiderschapsstijl, een open, toegankelijke en inclusieve cultuur, en in alle lagen meer diversiteit in het personeelsbestand.’ Diversiteit is overigens meer dan iemands culturele achtergrond, benadrukt hij. ‘Het gaat ook om diversiteit in gender, seksuele voorkeur, religie, de regio waar iemand vandaan komt of het milieu waarin iemand opgroeit.’
Giselle van Cann, hoofdredacteur van NOS Nieuws, voegt toe: ‘Wat veel verschil heeft gemaakt, is dat we diversiteit sinds een jaar of vijf expliciet als competentie benoemen.’ In de praktijk betekent dit dat NOS Nieuws redacteuren, behalve op bijvoorbeeld schrijf- of monteervaardigheden, ook beoordeelt op diversiteitsinspanningen. Brengen ze het nieuws vanuit verschillende invalshoeken? Welke bronnen benaderen ze daarvoor? Wie worden er aan het woord gelaten in voxpops?
Ook houdt de redactie bij welke plekken in het land bezocht worden. ‘Gaan we wel elk jaar naar de Pride en nooit naar Opwekking? Dan zijn we niet goed bezig.’ Een positief voorbeeld dat Van Cann wil belichten: ‘Laatst kwam er bij het Jeugdjournaal een jongetje aan het woord dat stotterde. Terwijl het item helemaal niet ging over stotteren. Dat vind ik een goede ontwikkeling.’
NRC: bewust van blinde vlekken
Bij NRC gaat diversiteit binnenkort deel uitmaken van de functieomschrijvingen, zegt adjunct-hoofdredacteur Monique Snoeijen. ‘Naast traditionele journalistieke vaardigheden, zoals hoor en wederhoor, verwachten we dat redacteuren stereotypes voorkomen en vermijden. ‘Waarom schrijf je wel dat iemand een hoofddoek draagt en niet dat iemand een blonde paardenstaart heeft? Tuurlijk, we hebben allemaal blinde vlekken, dat geldt ook voor mensen met een biculturele achtergrond. Maar we moeten ons er bewust van zijn.’
Ook verwacht NRC van redacteuren dat ze een divers netwerk hebben. En dus verder kijken dan de zoveelste mannelijke hoogleraar van middelbare leeftijd als ze een bron zoeken. ‘We willen dat systematischer gaan tellen. Hoeveel vrouwen interviewen we? Hoeveel mensen met een migratieachtergrond? En praten ze dan over iets anders dan over migrant zijn?’
Om het niet bij goede bedoelingen te laten, hanteert NRC intern een timeline. Zo moeten alle redactieleden binnen nu en een half jaar aan diversiteit- en inclusiesessies meegedaan hebben. Die gaan onder meer over diversiteit als journalistiek criterium en de – al dan niet onbewuste – stereotypes. De NOS en RTL Nieuws hebben vergelijkbare diversiteit- en inclusietrainingen.
Het verplichte karakter van de sessies roept maar bij enkele journalisten weerstand op, merkt Snoeijen. ‘Het zou niet passen bij het liberale karakter van de krant. Dat argument hoor je bij verplichte cursussen over nieuwe digitale systemen nou nooit.’
Iedereen meenemen
Voor alle drie de redacties blijft het een uitdaging om alle medewerkers mee te nemen in de inspanningen om diverser te worden. Zo heeft RTL Nieuws vorig jaar het stijlboek een flinke update gegeven. Daarbij kregen Van Luling en collega’s advies van WOMEN Inc., een organisatie die zich hard maakt voor gelijke kansen.
‘Van meer conservatieve medewerkers kregen we toen wel terug dat sommige keuzes te ver gingen. Dat vind ik ook goed. We hebben een breed publiek, dat deels uit behoudende kijkers en lezers bestaat.’ Het is niet de taak van RTL Nieuws om Nederlanders op te voeden, stelt Van Luling. Wel om ze mee te nemen in een veranderende maatschappij.
Actief scouten
Diversiteit is niet alleen van belang bij de werkwijze van de redactie, maar ook bij de instroom. Om af te komen van de al te homogene werkvloer, wordt actief gescout naar beginnende journalisten die bijdragen aan meer diversiteit op de redactievloer. Een greep uit de strategieën die de redacties daarvoor inzetten: langsgaan op middelbare scholen om voorlichting over het journalistieke vak te geven, in gesprek gaan met (eigen) journalisten met verschillende achtergronden, netwerkbijeenkomsten bezoeken.
Maar ook: inclusievere vacatureteksten schrijven en ze op andere plekken publiceren – denk aan platform OneWorld, naast het gebruikelijke Villamedia. RTL Nieuws wordt daar bijvoorbeeld over geadviseerd door recruitmentbureau Diversity Recruitment.
Bij alle drie de redacties komen beginnende journalisten ook vaker ‘via de invoegstrook’ binnen, zoals Timmer het omschrijft. ‘We vragen niet altijd meer expliciet om een journalistieke opleiding, maar om een journalistieke houding, om zo een grotere groep aan te spreken.’ Daarnaast bieden de redacties traineeships en talentenprogramma’s voor jongeren met verschillende (culturele) achtergronden.
Nooit af
Om écht werk te maken van een diverse redactievloer, moet de hele cultuur op de schop, realiseren de (adjunct-)hoofdredacteuren zich. ‘Een divers personeelbestand heeft weinig zin als je niet inclusief bent,’ benadrukt Van Luling. ‘Je moet je personeel ook behouden.’ Eigenlijk wekt het woord ‘diversiteitsplan’ ook een verkeerde suggestie, vindt Timmer. ‘Een diverse en inclusieve redactie is geen vinkje dat afgestreept moet worden. Het is nooit ‘af’.’
Foto: redactievloer RTL Nieuws / Renske Holwerda