Tim Staal: ‘Laten we een front vormen als er wordt getornd aan informatievoorziening’
Nieuws | De VoorspellersTim Staal (40) is specialist op het gebied van de Wet open overheid (Woo) bij onderzoeksplatform Investico. Die wet geeft burgers het recht om overheidsdocumenten op te vragen. In 2022 richtte hij samen met Liset Hamming SPOON op, een expertisecentrum voor iedereen die een Woo-verzoek indient. Staal promoveerde in het internationaal recht.
‘Het wordt een spannend jaar voor Woo-verzoekers. Ik zie vanuit de ministeries en gemeenten- en provinciekoepels een sterke lobby om de Woo vergaand in te perken. Ze willen onder andere dat interne mails, concept-documenten en Whatsapp- en sms-berichten voortaan niet meer opgevraagd kunnen worden.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken laat komend jaar extern onderzoek doen naar de kosten van Woo-verzoeken. Het komt vooral neer op de vraag: hoeveel tijd zijn ambtenaren hieraan kwijt? De nadruk ligt erg op de kosten, met de achterliggende gedachte: transparantie is belangrijk, maar het moet niet te duur worden.
Bezuiniging
Ik vrees dat zo’n onderzoek makkelijk beïnvloed kan worden, via de onderzoeksvraag of -methoden bijvoorbeeld. Dan komt er een torenhoog aantal gewerkte uren uit en gaat alle nuance verloren. Voor dat soort getallen is de politiek gevoelig. Zeker gezien de aangekondigde 22 procent bezuinigingen op de ambtenarij. Dan kan de Woo-uitvoering makkelijk het slachtoffer worden.
Ik hoop dat de media komend jaar een front vormen wanneer er getornd wordt aan informatievoorziening, net als wanneer bronbescherming in het geding komt. Met SPOON zijn we bezig met een tegenonderzoek. Overheden, en zeker ministeries, hebben allerlei keuzes gemaakt over de afhandeling van Woo-verzoeken. Vaak zit de grootste vertraging niet eens bij het verzamelen en beoordelen van documenten, maar pas in de fase daarna, wanneer allerlei directies met elkaar ieder woord gaan wegen.
Ik wil dat journalisten gaan zien dat een stap naar de rechter in hun gezamenlijk belang is
Maar om ook de journalistiek een spiegel voor te houden: wanneer journalisten een besluit krijgen op een Woo-verzoek, gaan ze zelden in bezwaar of in beroep bij een rechter om bijvoorbeeld meer documenten boven tafel te krijgen. Ik wil dat journalisten gaan zien dat een stap naar de rechter in hun gezamenlijk belang is. Dat ze niet alleen denken: wat heb ik er op dit moment zelf aan? Maar ook: ik moet toch tegen dit besluit in bezwaar gaan, want anders loopt een collega de volgende keer weer tegen hetzelfde probleem aan.
Daarnaast zouden journalisten komend jaar meer gebruik moeten maken van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI). Dat kan voor je bemiddelen als je ergens tegenaan loopt in de afhandeling van je Woo-verzoek.
Snel nieuws
Ik wil niet bagatelliseren hoe ingewikkeld het is om als verzoeker door te zetten, maar ik denk ook dat we het te veel over ons heen laten komen. Wanneer een verzoek niet binnen de wettelijke termijn kan worden afgehandeld, is de overheid verplicht aan te geven wat wél mogelijk is. Maar dat moeten journalisten wel weten. Daarom gaan we met SPOON dit jaar onze kennisbank uitbreiden, zodat journalisten bij iedere stap in het proces de juiste kennis ter beschikking hebben.
Nu wordt de Woo nog vooral ingezet bij langdurige onderzoeksprojecten of grote reconstructies. Maar als de overheid verzoeken sneller afhandelt, kan de Woo beter gebruikt worden om snel nieuws mee te maken. Bovendien zou de Woo dan ook een stuk bruikbaarder worden voor regionale media. Zij hebben weinig specialisten in huis en moeten veel doen met weinig middelen. Komend jaar wordt dus niet enkel een jaar van ‘erger voorkomen’. De toegang tot overheidsinformatie kan nog een stuk beter, en journalisten moeten die toegang meer gaan gebruiken.’
Portret: Niek van Ooijen
De voorspellers 2025
Wat staat de journalistiek te wachten? Voor de achtste keer blikken we vooruit op een nieuw jaar. Twaalf journalisten en andere mediakenners vertellen wat ze van 2025 verwachten. Bekijk ze allemaal.
Over de auteur
