Rutas del Conflicto legt de Colombiaanse burgeroorlog vast in data

‘In de ochtend van 15 juli 1997 vermoordden de paramilitairen mijn man. De volgende dag verlieten mijn kinderen en ik en minstens zestig andere families ons dorp, Mariparán. Het land wat we bezaten heb ik noodgedwongen moeten verkopen. Inmiddels woon ik in een ander dorp. Slechts twee keer ben ik terug geweest in Mariparán.’
Dit is het verhaal van een vrouw uit de Colombiaanse regio Meta. Laten we haar María noemen, om veiligheidsredenen wordt haar echte naam namelijk niet vermeld. María is van de honderdduizenden Colombianen die slachtoffer werden van het gewapende conflict in het land. De getuigenis van María staat op de website van Rutas del Conflicto, onder het kopje ‘Yo sobreviví’: ik overleefde.

Massamoorden reconstrueren

De strijd tussen rechtse paramilitairen, de FARC en andere linkse rebellenbewegingen heeft naar schatting 220.000 mensen het leven gekost. Bijna zeven miljoen mensen raakten ontheemd doordat ze huis en haard moesten ontvluchten, maar informatie hierover ontbrak grotendeels. Vier jaar geleden besloten vier studenten journalistiek van de Del Rosario Universiteit in Bogota onder leiding van hun docent, Óscar Parra, hier verandering in te brengen en begonnen het ambitieuze journalistieke project Rutas del Conflicto.

Wat gebeurde er precies die dag? Wie waren de daders, wie de slachtoffers, wat was de sociaal-politieke situatie?

Eén van die studenten was Juan Gómez (24). ‘Van 2014 tot 2016 vond de demobilisatie van de FARC plaats’, vertelt hij via Skype. ‘Ze leverden hun wapens in en bekenden de misdaden die ze hadden begaan tegenover een speciaal tribunaal. Aan de hand van deze informatie hebben we zeventig massamoorden die de afgelopen dertig jaar plaatsvonden kunnen reconstrueren. Wat gebeurde er precies die dag? Wie waren de daders? Wie waren de slachtoffers? Wat was de sociaal-politieke situatie in het gebied waar de slachting plaatsvond? ’

Op zoek naar informatie

Daarna besloot het team van Rutas del Conflicto door te gaan met de reconstructie van de overige ruim tweeduizend massamoorden die in de periode van 1982-1913 plaatsvonden. Dat was allesbehalve gemakkelijk. Gómez: ‘Er ontbreekt zo ontzettend veel informatie over deze slachtingen. We zoeken er door het hele land archieven op na.  Soms zijn er wel krantenberichten over wat er gebeurd is, maar die informatie is vaak maar heel beperkt. Bovendien kun je nooit helemaal zeker weten wat er van die informatie klopt. ’ Daarom reizen de journalisten van Rutas del Conflicto dan ook geregeld naar de gebieden waar de slachtingen hebben plaatsgevonden. ‘We interviewen dan overlevenden. Of we vragen hen de informatie die wij tot nu toe verzameld hebben te checken.’
Inmiddels bestaat het team uit dertien mensen; docenten, journalisten en studenten journalistiek. Samen hebben ze 750 massamoorden weten te reconstrueren, slechts een derde van het totaal. De onderzoekers verdienen geen geld aan hun werk, maar kregen wel drieëndertigduizend dollar voor het voortzetten van het project van het Colombiaanse Centro Nacional de Memoría Histórica.

Kaart vol stipjes

Wie naar de website gaat, ziet een kaart van Colombia gevuld met gekleurde stipjes, de plekken waar paramilitairen en guerrillagroeperingen massamoorden begingen. Een rode stip betekent dat de daders tot de guerrilla behoorden, groen staat voor paramilitairen, blauw voor BACRIM (de overkoepelende naam voor verschillende criminele bendes in Colombia) en bij een geel puntje zijn de daders niet bekend. Klik je vervolgens op één van de stipjes, dan vind je een uitgebreide beschrijving van wat er die dag gebeurde en een lijst met de namen van de slachtoffers.  Onderaan de website staat een tijdlijn waarop de belangrijkste gebeurtennissen van het decennialange conflict staan aangegeven. Ook zijn uitgebreide getuigenissen van overlevenden te lezen.
Nooit eerder werd er in Colombia op zo’ n grote schaal datajournalistiek bedreven. Maar het is volgens Gómez dan ook van cruciaal belang dat deze informatie bekend wordt gemaakt. ‘Vooral in de steden weten veel Colombianen niet wat er precies is gebeurd’, legt hij uit. ‘Het conflict heeft namelijk voor het grootste deel plaatsgevonden op het platteland. ’

Stilstaan bij het verleden

Colombia staat voor een van de grootste uitdagingen in haar geschiedenis. Het vredesakkoord met de FARC is weliswaar getekend, het risico bestaat dat andere illegale groeperingen het machtsvacuüm dat de bekende guerrillabeweging achterlaat, straks opvullen.  Eigenlijk is dat nu al aan de gang.  Andere groeperingen proberen de macht over te nemen in gebieden die voorheen onder controle stonden van de FARC.  Zo zijn er sinds het sluiten van het vredesakkoord 205 lokale leiders vermoord. Daar komt bij dat de regering de taak heeft ruim zevenduizend voormalige FARC-strijders te her-integreren in de samenleving. Een uiterst ingewikkeld proces.
Rutas del Conflicto wil de Colombiaanse burger via hun platform deelgenoot maken van het vredesproces. Zo staan sinds kort op de website ook de verhalen van ex-FARC-leden die aan hun nieuwe leven zijn begonnen. ‘Stilstaan bij het verleden is geen garantie voor vrede’, zegt Gómez. ‘Maar als we ons niet bewust zijn van de gruwelijkheden die hier de afgelopen decennia hebben plaatsgevonden en de complexiteit van het huidige vredesproces, is de kans dat het conflict zich zal herhalen heel groot. ’
Foto: slachtoffers van het gewapend conflict in Colombia worden herinnerd, via Museo Nacional de la Memoria