Het is te vroeg om blockchain af te schrijven (maar verwacht er ook geen wonderen van)

‘We moeten af van hypes zoals blockchain, waarbij experts ons op de mouw spelden dat het wereldvrede brengt’, en: ‘De blockchain is een oplossing zonder probleem.’ In de serie De Voorspellers waren geïnterviewden niet mild over de technologie waar ruim een jaar geleden nog zo veel over te doen was. De uitspraken lijken niet uit de lucht gegrepen: slechts vijf tot tien procent van alle blockchainprojecten wordt na de ontdekkingsfase ook daadwerkelijk doorontwikkeld. Bovendien blijkt dat bij veel experimenten geen blockchain onder de motorkap zit, maar een reguliere database.
Ook in dit artikel werd begin vorig jaar besproken wat de blockchain kan betekenen voor de journalistiek. Beschreven toepassingen waren: betalen voor journalistieke producties gemakkelijker maken, transparantie en factchecken bevorderen en bescherming van de persvrijheid. Hoe plausibel lijken deze mogelijkheden een jaar later nog?
Hoe zat het ook alweer met die blockchain? Dit filmpje van de NOS legt het helder uit:

1. Betalen voor journalistieke producties

Een applicatie die het betalen voor journalistiek wil vergemakkelijken met behulp van blockchaintechnologie, is Feather. Feather is gemaakt door de Amsterdamse start-up Katalysis, die een blockchainnetwerk ontwikkelt waarop in de toekomst mogelijk ook andere partijen applicaties kunnen bouwen die helpen bij het decentraliseren van het uitgeverssysteem (het minder afhankelijk maken van auteurs van mediabedrijven, zowel voor betaling als publicatie).
De Wordpress-plugin Feather maakt het voor journalisten mogelijk om hun artikelen per stuk te verkopen. Feather is vergelijkbaar met de Blendle-button, waarmee lezers op sites buiten Blendle artikelen kunnen kopen met hun Blendle-tegoed. Hoewel het bij Feather ook lijkt alsof je een tegoed in euro’s koopt, koop je eigenlijk crypto-tokens, vertelt Katalysis-oprichter Eveline Klumpers. ‘Die tokens zitten verstopt op de achtergrond en de waarde ervan is een-op-een gekoppeld aan de euro, waardoor je er niet mee kan speculeren zoals met de Bitcoin.’
Wat dan het voordeel van de blockchain is? ‘Het eigenaarschap van de auteur is automatisch gekoppeld aan het artikel. Stel dat een verhaal een tekening bevat en je hebt afgesproken dat de illustrator twintig procent van de opbrengsten krijgt en de schrijver tachtig, dan wordt dat direct geregeld op het moment dat iemand het stuk koopt.’
Het ontbreken van een tussenpartij die over de betaling gaat, maakt het volgens Klumpers ook makkelijker om betalingen eerlijk te regelen als delen van een stuk ergens anders opnieuw worden gepubliceerd. Volgens haar is het systeem ook niet alleen weggelegd voor individuele journalisten. ‘Grote titels zouden hier net zo goed gebruik van kunnen maken. Dan hoef je als freelancer minder lang op je geld te wachten.’
Tot dusver heeft Katalysis voornamelijk aandacht besteed aan ontwikkeling. Voor andere applicaties dan Feather wordt al samengewerkt met academische uitgevers. De komende tijd willen ze Feather verspreiden onder journalisten. Jan-Jaap Heij van freelancersplatform Reporters Online gebruikt de plug-in al een tijdje en is enthousiast: ‘Hun conversie, het aantal kopers op het totaal aantal kliks, begint die van Blendle te benaderen. Dat is behoorlijk knap.’

2. Het bevorderen van transparantie en factchecken

Iets wat is vastgelegd in een blockchainnetwerk, kan niet worden veranderd: dat zorgt simpel gezegd voor een fout in de code, waardoor het netwerk het afkeurt. De enige manier om een artikel dat is vastgelegd op blockchain te wijzigen, is door een extra ‘blokje’ met daarop die wijziging aan de ketting toe te voegen. Je moet dus echt een erratum schrijven. Dit zou het onmogelijk maken om zonder dat iemand het weet, gepubliceerde artikelen te wijzigen of te verwijderen. Vergelijkbaar dus met de Twitterbot die wijzigingen in koppen van de NOS bijhoudt, of de ouderwetse rectificatierubriek.
Hoewel dit journalistieke transparantie enigszins zou kunnen bevorderen, zijn er tot zover geen Nederlandse media bekend die hier actief mee bezig zijn. De vraag is ook of dit zaligmakend is: er kan weliswaar worden bijgehouden wie wanneer welke informatie wijzigt, maar daarmee is nog niet gecontroleerd of die informatie ook klopt. Zo ontdekte ook chocolademaker Tony’s Chocolonely. Je kan dus nog altijd niet-bestaande, onverifieerbare bronnen invoeren, zoals de betrapte fraudeur Peter Blasic.
De vraag of beter traceerbare bronnen wel makkelijker nagetrokken kunnen worden met behulp van blockchain, werd gesteld door een onderzoeksteam van De Utrechtse Internet Courant (DUIC). Hun antwoord daarop: ja, maar het is te omslachtig. De onderzoekers bekeken de toegevoegde waarde van een openbaar systeem waarin journalisten elkaars werk beoordelen, zodat lezers kunnen zien of een verhaal is goedgekeurd door andere journalisten. Het team concludeerde dat blockchain in deze vorm wel van nut is, maar dat het factchecken zelf er niet makkelijker door wordt. Een blockchain kan immers niet zelf denken. Daarom laten ze in hun volgende project, Kiesfeiten.nl, de technologie voorlopig links liggen.
Wat met behulp van blockchain wel makkelijker transparant zou kunnen worden gemaakt, zijn betaalstromen. Niet alleen Katalysis onderschrijft dit, maar ook John Olivieira van social enterprise Publicism. Publicism doet hier momenteel onderzoek naar in samenwerking met dagbladuitgever NDC. Hierbij wordt onder meer gekeken of mensen eerder bereid zijn om te betalen voor journalistiek als zij een bescheiden bedrag kunnen betalen voor bijvoorbeeld specifiek het controleren voor de gemeenteraad, en die betaalstroom daarna ook kunnen volgen. ‘Deze vorm van earmarked budgetting leidt uiteindelijk tot een meer transparantere nieuwsvoorziening. De hypothese die we testen is of meer transparantie ook leidt tot een grotere kans op een consumentenbijdrage,’ aldus Olivieira.

3. Het beschermen van de persvrijheid

Zoals gezegd: wat is vastgelegd in de blockchain, kan daar niet meer uit worden gehaald. Dus ook niet door censurerende overheden of andere organisaties die de persvrijheid bedreigen. Dit is de gedachte waarmee Publicism drie jaar geleden begon: buiten het decentraliseren en transparanter maken van het betalingssysteem, wil het er ook voor gaan zorgen dat journalisten verhalen kunnen publiceren en betalingen kunnen ontvangen zonder dat bedreigingen hun identiteit kunnen achterhalen. Dit doet Publicism door diensten die eerst bij mediabedrijven lagen, in het gedecentraliseerde blockchainnetwerk te stoppen. Zo kan een corrupt regime niet zomaar een publicatie stoppen door een redactie af te sluiten.
Volgens Olivieira is een verbeterde persvrijheid ook het gevolg van een minder gecentraliseerd uitgeverssysteem. Daarbij wijst hij op het feit dat in Nederland de schrijvende pers verschaalt en een klein groepje uitgevers met commerciële belangen steeds dominanter wordt. Meer financiële onafhankelijkheid voor individuele journalisten zou de pers gezond houden. Olivieira en zijn collega’s doen nu drie jaar vrijwillig onderzoek naar hun hypotheses. ‘Dit jaar moet het jaar van de waarheid worden.’

Blockchain is geen toverstokje

Wat kunnen we een jaar na de grote blockchain over de techniek zeggen? Blockchain is geen toverstokje dat ineens alle journalistieke problemen oplost, maar dat is geen reden om het kind met het badwater weg te gooien. Blockchain is primair een techniek om data vast te leggen of te veranderen zonder tussenkomst van centrale partijen als uitgevers en overheden. Crypto-eenheden zijn hier absoluut geen essentieel onderdeel van, iets wat volgens Olivieira nogal eens wordt vergeten door mensen die veel investeren in blockchainstart-ups in de hoop om heel rijk te worden.
De basiseigenschappen van blockchain lijken prima te kunnen helpen bij het verbeteren van journalistiek betalingsverkeer en het beschermen van gevoelige publicaties, maar het is fout om aan te nemen dat een blockchain zelf kan denken. In de woorden van Eveline Klumpers: ‘Het lost niet zomaar nepnieuws op.’
Het onterecht toedichten van zulke kwaliteiten is waarschijnlijk wat de blockchain tot een gewillig slachtoffer heeft gemaakt, nu de techniek niet aan die torenhoge verwachtingen blijkt te voldoen. Blockchain heeft zich natuurlijk ook nog niet op grote schaal bewezen, maar gezien de complexiteit, moet het daar ook de tijd voor krijgen. De hype is over, laat nu de realiteit zijn werk doen.
Foto door Clint Adair