Eva Cukier: ‘Ik vrees dat Rusland voor ons verandert in een black box’

Eva Cukier (42) is Rusland-correspondent voor NRC. Na tweeënhalf jaar in Moskou besloot de krant haar afgelopen zomer terug te halen naar Nederland, vanwege de onveilige werksituatie voor journalisten ter plaatse.

‘Ik verwacht dat 2024 het jaar wordt waarin media meer investeren in hoogstaande buitenlandjournalistiek. Dat we correspondenten ter plaatse hebben in landen die er nu toe doen, dat we meer aandacht besteden aan hun veiligheid, maar ook investeren in factchecks en datajournalistiek. Onveiligheid is niet alleen dat er bommen vallen, maar ook het risico dat journalisten worden opgepakt vanwege censuur en repressie. Ik hoop dat dat een les is uit bijna twee jaar oorlog in Oekraïne.

Van de radar

NRC had, net als de meeste Nederlandse media, nooit een vaste correspondent in Oekraïne. Ook niet vanaf 2014, toen de strijd in de Donbas losbarstte en de MH17 werd neergehaald, toch een giga-dossier voor Nederland. Dat conflict verdween weer van de radar, terwijl onder de oppervlakte van alles broeide. We hebben dat over het hoofd gezien. Dat heeft zich gewroken toen Rusland het land binnenviel: media hadden weinig kennis van Oekraïne, een beperkt netwerk en waren niet goed voorbereid op een lange oorlog.

Vorig jaar zag ik een enorme cancelcultuur ontstaan rond Rusland, die de berichtgeving niet altijd ten goede kwam. Ik interviewde eens Oekraïense vluchtelingen uit de Donbas die in Rusland terecht waren gekomen. Die zeiden dat zij gered waren door de Russen, ze waren bang voor Oekraïners. Dat vraagt om heel zorgvuldige berichtgeving. Je moet context bieden: dat deze mensen al jaren onder Russische invloed leven en zich in de steek gelaten voelden door de Oekraïense staat. Maar ik kreeg een heleboel kritiek op dat artikel: je bent een spreekbuis van de Russen. Ik kreeg het gevoel dat bepaalde perspectieven, meningen en informatie ongewenst zijn bij een deel van het publiek. Dit zie je nu weer gebeuren in de oorlog in Gaza. Als journalist mag je persoonlijke opvattingen hebben, maar in je journalistieke werk moet objectiviteit vooropstaan en moet je ook ongemakkelijke kwesties aansnijden. Ik ben daar best compromisloos in.

Je kunt nog steeds goede journalistiek bedrijven in Rusland, al is het niet makkelijk

Na de arrestatie van de Amerikaanse journalist Evan Gershkovich was NRC bang dat ik ook opgepakt zou worden. Daarom haalde de hoofdredactie mij terug. Dat respecteer ik. Maar ik weet nog niet hoe ik verslag ga doen van een land als ik zelf niet ter plaatse ben. Zeker in een land met een militaire censuur, waar mensen voor een like opgepakt kunnen worden, is het zo belangrijk dat je er woont, in de supermarkt komt en met je vrienden aan de keukentafel zit, om zo mee te krijgen wat er gebeurt. Ik vrees dat Rusland voor ons verandert in een black box, nu we afhankelijk worden van verslaggeving van derden. Dat versterkt onbedoeld de impact van desinformatie.

Je kunt nog steeds goede journalistiek bedrijven in Rusland. We denken misschien dat alle correspondenten zijn vertrokken, maar veel Franse, Duitse, Spaanse en andere Europese media hebben gelukkig nog iemand ter plaatse. Ik zeg niet dat het makkelijk is. Je moet voortdurend schakelen en de veiligheidssituatie monitoren, en dat brengt veel verantwoordelijkheid mee voor een werkgever en kost tijd en geld.

Bescherming

Onafhankelijke Russische media zijn ontzettend inventief gebleken. Dat is een positieve kant van sociale media, dankzij die platforms kunnen ze zich manifesteren en een breed publiek bereiken, ondanks de censuur. Mijn Insta-feed staat vol met interessant nieuws uit heel Rusland, maar omdat het Russischtalig is, blijft dat voor het westerse publiek onzichtbaar. Het zou mooi zijn dit soort initiatieven meer aandacht te geven, door samenwerkingsprojecten op te zetten en publicaties in het Engels mogelijk maken. Door Russische journalisten bekendheid te geven kunnen we ze enige mate van bescherming bieden.’

De voorspellers 2024

Wat staat de journalistiek in 2024 te wachten? Voor de zevende keer blikken we vooruit op een nieuw jaar. Twaalf journalisten, onderzoekers en andere mediakenners vertellen wat ze verwachten van 2024. Bekijk ze hier allemaal.