Met pop-up-redacties betrekt Pointer de burger bij de journalistiek
Nieuws | OnderzoeksjournalistiekHet is veelgehoorde kritiek op de media: omdat veel redacties in de Randstad gevestigd zijn, hebben ze een blinde vlek voor nieuws uit andere regio’s. De pop-up-redacties van onderzoeksplatform Pointer moeten daar verandering in brengen. Coördinator Pim Peterse en zijn collega’s doen de komende maanden op zes plekken in Nederland lokaal onderzoek, samen met bewoners. De eerste stop: Almelo.
Het is zaterdagochtend 10 uur, in veel steden het moment waarop het winkelend publiek de binnenstad binnendruppelt. In de Grotestraat, dé winkelstraat van Almelo, is het rustig. Geen toeval, horen we later, want de leegstand is hier groot.
Voor de redactie van Pointer, het platform voor onderzoeksjournalistiek van KRO-NCRV, komt dat goed uit. Zij zijn vier weken neergestreken in het voormalige winkelpand van ONLY. De kledingrekken in het ruime gebouw hebben plaatsgemaakt voor grote borden met de kleurencirkel van KRO-NCRV. Vlak bij de ingang van de tijdelijke redactie staat een comfortabele rode bank, in het midden een grote tafel en daarachter werkplekken met computers. De ruimte is aangekleed met plantjes en lampionnen.
Dát moeten ze eens uitzoeken
De grote leegstand in het centrum van Almelo is een van de vele kwesties die momenteel spelen in de regio. Op het raam van de Pointer Pop-up hangen gele post-its met andere issues. Een kleine selectie: de afvalwaterinjecties in Twente, het kanaaldrama, energiearmoede, zorgcowboys en de bestuurscultuur van de gemeente. Deze tips heeft de redactie van Pointer aangedragen gekregen van bewoners, via de telefoon, mail of in real life.
‘Ik had niet verwacht dat het al zo storm zou lopen de eerste week’, zegt Pim Peterse enthousiast. ‘Ieder uur loopt er wel iemand binnen om een verhaal te delen of ideeën te opperen voor misstanden die we kunnen onderzoeken.’ Peterse is coördinator van Reporters NL, onderdeel van het wekelijkse onderzoeksprogramma Pointer Radio op NPO Radio 1.
Uiteenlopende verhalen
Vanuit KRO-NCRV kreeg Peterse de vraag of hij nog ideeën had voor regio’s buiten de Randstad. ‘Altijd’, antwoordde Peterse. Hij is van mening dat je dicht bij de burger moet zijn als je lokaal onderzoek doet. Niet één ochtendje langsgaan voor wat quotes, maar uitgebreid in gesprek gaan en er langere tijd blijven.
Peterse en collega-onderzoeksjournalisten Ids Nicolai en Hans van Dijk ontvangen mensen van woensdag tot en met zaterdag, van tien uur ’s ochtends tot zes uur ‘s avonds. Ze geven bezoekers een kop koffie, vertellen waar ze mee bezig zijn en vragen waarom mensen langskomen. ‘Dat is heel uiteenlopend. Sommigen hebben last van verzakte huizen (vanwege het uitdiepen van het kanaal Almelo-De Haandrik, red.) of enorme energiekosten. Maar er komen ook journalisten langs, en bewoners die politiek betrokken zijn bij een dossier.’
Samenwerking met lokale journalisten
Voorafgaand heeft de redactie van Pointer al uitgebreid onderzoek gedaan naar wat er in de regio speelt. Het onderzoeksplatform werkt nauw samen met lokale media, zoals de Twentsche Courant Tubantia. Lokale journalisten zijn regelmatig op de pop-up-redactie te vinden. ‘Zij kunnen een verhaal van een burger meteen duiden,’ vertelt Peterse. ‘Moeten we er wat mee? Of is het al eens onderzocht?’
Ook bij het maken van reportages wordt samengewerkt. Zo was er zondag 25 september een reportage op Pointer Radio te horen over een omstreden mestvergister in Almelo, waarover Tubantia zaterdag publiceert. Een tip van een bewoner was daar de aanleiding voor.
Geen particuliere problemen oplossen
Veel van de bezoekers zijn ‘particulieren’ die zelf in de knel zitten, bijvoorbeeld met de gemeente. Dan fungeren de onderzoeksjournalisten van Pointer vooral als ombudsman. ‘We bieden deze mensen een luisterend oor en geven waar mogelijk tips’, zegt Ids Nicolai, ‘maar we kunnen geen onderzoek starten als het maar om één verhaal gaat. Wel als we meerdere vergelijkbare signalen krijgen over een breder probleem.’
Dat is bijvoorbeeld het geval bij het onderwerp energiearmoede. Uit een TNO-rapport blijkt dat Almelo een van de hoogste percentages energiearmoede in Nederland heeft. Oftewel: bewoners met een laag inkomen, hoge energielasten en een slecht geïsoleerd huis. ‘We hebben meerdere mensen gesproken die het gas maar laten afsluiten’, zegt Peterse. ‘Dat is schrijnend. Ik kan me goed voorstellen dat we daar dieper induiken.’
Als de onderzoeksjournalisten tijdens het gesprek merken dat ze weinig kunnen betekenen, maken ze dat snel duidelijk. Peterse: ‘We signaleren en onderzoeken misstanden, maar we kunnen niet alle problemen oplossen.’
Research voor radio-uitzending
Tussen de gesprekken door doen de journalisten onderzoek naar tips van burgers. Dat moet leiden tot een tv-uitzending en een radio-uitzending op 2 oktober, live opgenomen op de pop-up-redactie. Hoe die er precies uit gaat zien, weet Peterse nog niet. ‘Hopelijk hebben we genoeg onderwerpen voor een volledige pop-up-special. In de vorm van een talkshow bijvoorbeeld, waar bewoners te gast zijn. Maar het kan ook een aflevering over één dossier worden.’
Het is een drukke periode voor de journalisten. Hun gewone werkzaamheden voor Pointer lopen namelijk ook door. Daarnaast houden ze burgers op de hoogte van de voortgang van de onderzoeken via de website van Pointer. De mannen verblijven tijdelijk in een hotel in Almelo, omdat heen en weer reizen veel tijd kost. ‘Het is overwhelming’, lacht Nicolai, ‘maar heel leuk.’
Inzicht in onderzoeksjournalistiek
Deze zaterdag is de eerste ‘onderzoekstafel’, waarbij zo’n tien betrokkenen dit keer in gesprek gaan over de afvalwinning van de NAM in Twente. ‘Al heeft het nieuws ons wel ingehaald’, grapt Peterse. ‘Deze week werd namelijk bekend dat de NAM stopt met de afvalwaterinjecties.’
Maar dat betekent niet dat het dossier gesloten kan worden, valt op tijdens het gesprek. ‘De NAM belooft van alles’, zegt omwonende Annie Oude Engberink. ‘Maar ik geloof er niets meer van.’ Ze woont al haar hele leven naast het boorgebied, haar kelder is regelmatig volgelopen met vervuild water. Ze is blij met de aandacht van Pointer voor het onderwerp, want ‘Twente is een ondergeschoven kindje’.
De onderzoekstafel moet deelnemers ook inzicht geven in het onderzoeksjournalistieke proces. Hoe formuleer je een onderzoeksvraag? Hoe bepaal je de juiste bron? En wie zijn deskundig op een dossier? ‘Mensen hebben vaak geen idee dat er zoveel tijd en werk in onderzoeksjournalistiek zit’, licht Peterse toe. ‘Ze zien alleen het eindproduct.’
Lessen voor de volgende keer
Het gesprek gaat al vrij snel de diepte in. Dat komt ook doordat veel aanwezigen nauw betrokken zijn bij het onderwerp, bijvoorbeeld via de Stichting Stop Afvalwater Twente. ‘Voor een pilot vond ik het heel goed gaan’, concludeert Peterse achteraf. ‘Maar de volgende keren wil ik misschien iets meer ingaan op de onderzoeksjournalistiek in plaats van de inhoud. Deelnemers dachten nu al mee over mogelijke onderzoeksvragen, maar dat kan nog uitgebreider.’
De volgende pop-up vindt half november plaats in Heerlen. In 2023 volgen nog vier locaties. Peterse denkt bijvoorbeeld aan Zeeland. ‘Daar gebeurt veel en zitten weinig redacties met een onderzoeksteam. Het liefst zouden we overal veel langer blijven, maar daar hebben we helaas de mankracht en tijd niet voor.’ Daarom gaan ze snel verder, de tijd dringt, er is werk aan de winkel.
Fotografie: Rikkert Harink
