Onderzoek doen voor ‘de mienskip’: hoe RTV NOF haar journalistiek verdiept
Nieuws | OnderzoeksjournalistiekNog niet zo lang geleden draaide RTV NOF helemaal op vrijwilligers. Voor onderzoeksjournalistiek ontbrak het aan geld en expertise. Dankzij de subsidieregeling voor onderzoeksjournalistiek kon de omroep een klein onderzoeksteam samenstellen. De een kwam net van het mbo, de ander werkt al jaren als vrijwilliger bij de omroep, samen doen ze de ene onthulling na de andere.
Wie langs het gebouw van RTV NOF in De Westereen loopt, heeft geen enkele reden om te vermoeden dat er een journalistieke redactie zit. Het pand heeft iets weg van een rijtjeshuis, ooit zat er een fietsenwinkel. Toch worden er achter de onopvallende voordeur sinds begin dit jaar journalistieke ontdekkingen van formaat gedaan. Bijvoorbeeld over milieuvervuiling door fouten bij de aanleg van de Sintrale As, de provinciale weg die sinds 2016 tussen Dokkum en Nijega loopt.
De omroep kreeg als eerste een rapport van de Friese omgevingsdienst in handen waaruit bleek dat die zich grote zorgen maakte. Die zorgen hadden te maken met het gebruik van staalslakken – een restproduct van staalproductie – bij de aanleg van de weg. Volgens het rapport had de provincie te weinig rekening gehouden met de risico’s die het gebruik van staalslakken met zich meebrengt. Bovendien waren er veel te veel staalslakken gebruikt in de fundering van de weg.
Dat het rapport bovenkwam, en het onderwerp op de politieke agenda kwam te staan, was te danken aan Alexander Burger (22) en Jaap van der Laan (46), die sinds februari als onderzoeksjournalisten aan de redactie verbonden zijn. Dankzij een projectsubsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek was er ruimte voor twee (deeltijd-)onderzoeksjournalisten.
Links: Auke Wietze Bosma, Jaap van der Laan en Alexander Burger op de redactie
‘We zochten iemand die jong en net afgestudeerd was,’ zegt redactiechef Auke Wietze Bosma. Hij kende Burger nog van de mbo-opleiding Film en Media aan het Friesland College in Leeuwarden, waar Burger student was en hijzelf stageliep als docent. ‘Ik wist dat het een nieuwsgierige jongen was die serieus meedeed,’ zegt hij. ‘Hij had nog nooit iets in de journalistiek gedaan, maar we hadden niet zoveel smaken. We gokten het er maar op.’
Naast Burger wilde RTV NOF iemand hebben met wat meer ervaring. Van der Laan leek een logische optie: hij werkte al langer als vrijwilliger voor de omroep als redacteur en presentator en wilde graag dieper in de dagelijkse nieuwsverhalen duiken. ‘Hij is goed onderlegd, ook academisch,’ zegt Bosma. ‘Dossieronderzoek ligt hem wel, mede vanwege zijn juridische achtergrond.’
Onthullingen
Twee journalisten zonder enige onderzoekservaring die samen een onderzoeksredactie vormen. Dat klinkt niet per se als een recept voor succes, maar de twee groentjes in de onderzoeksjournalistiek komen regelmatig met nieuwe onthullingen. Hoe krijgen ze dat voor elkaar?
Een groot deel van het antwoord ligt in het feit dat de samenwerking tussen hem en Van der Laan zo goed verloopt, zegt Burger. Zeker als beginner is het fijn om iemand te hebben waar je continu mee kunt overleggen. Ze doen dan ook zoveel mogelijk samen: zelfs de telefoontjes met bronnen proberen ze steevast met zijn tweeën te voeren.
‘We hebben verschillende leeftijden, maar vullen elkaar goed aan,’ zegt Burger. ‘Jaap woont al zijn leven lang in deze omgeving en heeft veel kennis van het gebied. Daarnaast heeft hij een luisterend oor en veel geduld. Dat geeft rust tijdens onderzoeken. Als ik iets niet begrijp heeft hij het geduld om het mij uit te leggen.’ Van der Laan: ‘Alexander is goed in het diep uitzoeken van dingen en het speuren op internet. En dat hij video-ervaring heeft, helpt als we op reportage gaan.’
Een andere factor die ervoor zorgt dat het onderzoeksteam goed draait is de begeleiding van zowel hun mentor vanuit het Stimuleringsfonds, Devid Ilievski, als de eigen redactie, zeggen beide onderzoeksjournalisten. ‘In het begin zat Auke Wietze meerdere keren per dag bij ons om inhoudelijk mee te denken,’ zegt Burger. ‘Wij zijn twee beginners, hij kon er de vinger op leggen: dit is de kant die we op moeten.’ Inmiddels hebben de twee die inhoudelijke begeleiding steeds minder vaak nodig, maar nog steeds overleggen ze regelmatig met de redactiechef over de koers van hun onderzoek.
Jaap van der Laan aan het werk in De Westereen
Het is belangrijk dat redacties die zich willen toeleggen op onderzoeksjournalistiek van tevoren goed nadenken of daar wel ruimte voor is, zegt Auke Wietze Bosma. Hij hoort af en toe verhalen van andere redacties die via een subsidietraject een onderzoeksjournalist aannemen die dan bij krapte of ziekte van collega’s toch wordt ingezet op de waan van de dag. ‘Ik waak ervoor dat dat bij ons gebeurt, zodat ze helemaal op het onderzoek kunnen focussen.’
Uit de bubbel
In het begin functioneerden Burger en Van der Laan vaak nog een beetje in een bubbel, zeggen ze zelf. Toen kropen ze dagen achter elkaar in de studio om te overleggen en te onderzoeken, weg van de drukke redactievloer. Maar gaandeweg kwamen ze erachter hoe belangrijk het is de redactie te betrekken bij je onderzoek.
‘Er zijn verslaggevers die heel bekend zijn met een bepaald gebied of dossier,’ zegt hij. ‘Die kunnen meedenken met ons onderzoek of meegaan naar een locatie als we bijvoorbeeld iemand gaan interviewen.’ De redactie heeft Burger en Van der Laan op haar beurt in de armen gesloten. ‘Zodra ze aangeven: dit is het moment om te publiceren, staan de redactieleden in de rij om te helpen,’ zegt Bosma. ‘Hun werk wordt heel erg gewaardeerd op de redactie.’
Het huidige doel achter de onderzoeksredactie is om onderwerpen uit de nieuwsitems van RTV NOF waar nog extra vragen bij te stellen zijn uit te diepen. ‘En dan specifiek de onderwerpen die de mienskip raken’ zegt Bosma. Het onderzoek naar de centrale as is daar wat hem betreft een mooi voorbeeld van. ‘Dat was tien jaar geleden, toen de weg er nog niet eens lag, al een groot onderwerp in de omgeving.’
Volgend jaar is het plan om de samenwerking tussen de onderzoeksjournalisten en de rest van de redactie nog verder aan te zwengelen. Zo wil Bosma graag dat Burger en Van der Laan wekelijks een update gaan geven aan de rest van de redactie, zodat andere redactieleden makkelijker kunnen meedenken en aanhaken.
Journalisten vrijspelen
Tenminste, als de subsidieaanvraag voor dat jaar gehonoreerd wordt. Zonder subsidie zelf twee onderzoeksjournalisten aannemen lijkt nog een stap te ver voor RTV NOF. Nog niet zo heel lang geleden werden alle werkzaamheden door vrijwilligers gedaan. Pas in 2020 kwamen er voor het eerst drie betaalde journalisten in dienst, dankzij een subsidie van het ministerie van OCW. Nog steeds bestaat het grootste deel van de redactie uit vrijwilligers. Ook Jaap presenteert naast zijn onderzoekswerk op vrijwillige basis nog verschillende radioprogramma’s voor de omroep.
‘Na twee jaar investeren heb ik wel zoiets van: kunnen we dit structureel inbedden in de redactie?’ zegt Bosma. ‘Dat je niet meer een los groepje onderzoeksjournalisten hebt, maar dat journalisten op de redactie die een onderzoeksidee hebben en dat aan mij kunnen uitleggen daar een bepaalde tijd voor vrijgespeeld worden. Dat lijkt me wel iets voor de toekomst.’
Fotografie: Reyer Boxem
Foto boven: Auke Wietze Bosma (midden) met een collega op reportage in Dokkum
Subsidiemogelijkheid: Onderzoeksjournalistieke ontwikkeling
Het is tot en met 4 november 2022 mogelijk om een aanvraag in te dienen voor begeleiding en subsidie binnen het programma ‘Ontwikkeling’. Dit programma richt zicht op lokale en regionale redacties die aan de slag willen met het opzetten óf verder ontwikkelen van hun onderzoeksredactie. Bekijk nu de mogelijkheden.
