Simon van Teutem: ‘Media kunnen ons reddingsvlot zijn’

Simon van Teutem (26) is columnist bij De Correspondent en bezig met een promotieonderzoek aan de Universiteit van Oxford. Samen met Bas Heijne maakte hij voor NRC de podcast Heijne & Van Teutem.

‘Ik denk dat kunstmatige intelligentie ons op redelijk korte termijn kan overspoelen met nepnieuws. Media kunnen ons belangrijkste reddingsvlot zijn tijdens die overstroming, maar ik heb het gevoel dat ze daar nog niet klaar voor zijn. Daarover maak ik me grote zorgen.

Verdedigingslinie

Met kunstmatige intelligentie kan inmiddels onze taal worden gegenereerd en gemanipuleerd, in tekst, geluid en beeld. Dat is best een krachtig wapen. Wat gebeurt er als mensen dat op een verkeerde manier willen gebruiken? In een tijdperk waarin kwaadwillende mensen goedkoop en gemakkelijk een eindeloze stroom van nepnieuws en desinformatie kunnen fabriceren, is de journalist voor de burger de laatste verdedigingslinie. Ik heb het idee dat we daar als beroepsgroep te weinig mee bezig zijn. We hebben onvoldoende in de gaten wat een grote doorbraak de laatste ontwikkeling in AI is. Het operationele systeem van de mens – ons taalvermogen – is gehackt.

Als journalisten al niet voorbereid zijn, wat verwacht je dan van burgers?

Ik denk dat de stortvloed aan nepnieuws en nepbeelden komend jaar een probleem zal worden bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Het minste wat je als gevestigd medium kunt doen om je daarop voor te bereiden is je voorstellen dat de verkiezingen al over een week zijn en je wordt doodgegooid met filmpjes over de kandidaten, en je niet zomaar kunt onderscheiden wat echt en nep is. Hoe zorg je dan dat je alsnog de rol van poortwachter kunt behouden in een wereld waar heel veel mensen hun informatie van sociale media krijgen?

Ik heb het nu vooral over het aanbod van nieuws, maar ook aan de vraagkant is het moeilijk om met die eindeloze stroom informatie te dealen. Als journalisten er al niet eens op voorbereid zijn, wat verwacht je dan van burgers die alles zelf lezen op sociale media? Mensen zijn helemaal niet klaar voor information wars. Ze hebben over het algemeen niet het geduld om tegenstrijdige berichten van partijen op een rustige, rationele manier te verteren. Je ziet het nu ook bij wat er in Gaza gaande is. Mensen zoeken heel snel naar een goed/fout-schema. Ook weldenkende mensen, die best weten wat confirmation bias is [de neiging om je vooral te richten op mensen die jouw overtuigingen bevestigen, red.].

Graafmachine

Aan de andere kant ben ik ook enthousiast over technologie, want die heeft de journalistiek veel gebracht. In Nederland zijn er sterke dataredacties bij onder andere NRC, Follow the Money of De Correspondent. Maar op heel veel plekken is nog zoveel onbenut potentieel. Al helemaal als je het vergelijkt met de datavisualisaties van bijvoorbeeld de Financial Times. Ik vind dat Nederlandse media van data-analyse geen bijzaak maar een hoofdzaak moeten maken. Elke serieuze redactie heeft een groot onderzoeksteam nodig, met programmeurs en data-scientists. Op die manier kun je nog zoveel meer diepgang geven aan de verhalen die we vertellen.

Met technologie kunnen we nu dingen scrapen, automatiseren of veel sneller doorzoeken. Het traditionele beeld van een journalist is toch dat-ie ergens heen gaat en vragen stelt. Dat is nog steeds een belangrijk deel van het werk, maar om informatie naar boven te krijgen zijn er ook nieuwe manieren. We beschikken over de tools om dieper te graven dan ooit. We hebben bij wijze van spreken een graafmachine, maar we gebruiken nog steeds de schep uit de vorige eeuw.’

De voorspellers 2024

Wat staat de journalistiek in 2024 te wachten? Voor de zevende keer blikken we vooruit op een nieuw jaar. Twaalf journalisten, onderzoekers en andere mediakenners vertellen wat ze verwachten van 2024. Bekijk ze hier allemaal.