Wat doen journalistieke opleidingen om diverser en inclusiever te worden?

De journalistiek kan diverser en inclusiever, daar zijn veel mensen in de sector het over eens. In een eerder artikel vertelden redacties hoe zij proberen te veranderen. Hoe zit het met de journalistieke opleidingen? ‘Er is werk te doen.’

Een concreet plan, beleid of strategie op het gebied van diversiteit en inclusie? Dat is er niet bij de Hogeschool Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen en ROC van Twente. Ook cijfers van het aantal studenten met een niet-westerse achtergrond houden ze niet bij. ‘We turven de afkomst van onze studenten niet, nee,’ zegt Loeki Abram, opleidingsmanager van de School van Journalistiek (Hogeschool Utrecht). ‘Dat willen we ook niet. Maar als ik om me heen kijk, zie ik inderdaad vooral witte gezichten. Hetzelfde geldt voor voorlichtingsdagen of open dagen.’

Dat betekent niet dat de opleidingen het onderwerp links laten liggen. ‘Het thema is belangrijk,’ stelt Abram voorop. ‘Hoe diverser onze studentenpopulatie, hoe diverser de nieuwsredacties en hoe representatiever de verhalen in de media. Als opleiding hebben we een rol, we bespreken momenteel met het team en MT hoe we die precies willen invullen. In de coronajaren hebben we vooral geprobeerd het onderwijs draaiende te houden. Al mag dat geen excuus zijn, dat weet ik. Er is werk te doen.’

Waardevol perspectief

Ook de opleiding tot mediaredactiemedewerker aan ROC van Twente is weinig divers, ziet Lotte van der Laan. Zij is studieloopbaanbegeleider, docent Nederlands en docent onderzoeksvaardigheden. ‘Terwijl Almelo bijvoorbeeld de stad is met de grootste Turkse populatie van Nederland. Dat zie je niet terug in onze studentenpopulatie.’

In Groningen ligt de situatie genuanceerder, omdat er meerdere mediaopleidingen zijn, waarvan de programma’s deels overlappen. De internationale bachelor Media Studies (breder dan alleen journalistiek) is heel divers, zegt Bart Brouwers, hoogleraar journalistiek. Net als de Engelstalige master Journalism. ‘Studenten komen uit alle windstreken. Ze vertellen over de beperkte persvrijheid in China of over journalistieke afhankelijkheid onder Bolsonaro of Orbán. Dat perspectief is heel waardevol.’

Studenten van de Nederlandstalige master Journalistiek krijgen deze diversiteit mee tijdens de gezamenlijke colleges. Wat afkomst betreft is deze master wel homogeen, zegt Brouwers. Er zijn nauwelijks studenten met een biculturele achtergrond. Ook binnen Nederland zijn lang niet alle regio’s vertegenwoordigd. ‘Het overgrote deel van onze studenten komt uit de noordelijke provincies.’ Dat steeds meer nieuwsredacties talent scouten buiten de traditionele journalistiekopleidingen, vindt de hoogleraar dan ook begrijpelijk.

Hoge drempel

Meer journalistieke opleidingen lijken het lastig vinden om potentiële journalisten met een biculturele achtergrond aan te trekken. Uit de meest recente cijfers van het CBS blijkt dat in 2016 maar 7 procent van het totaal aantal studenten journalistiek een migratieachtergrond had. Ter vergelijking: in Nederland heeft bijna een kwart van de bevolking een migratieachtergrond.

Wat studenten met een niet-westerse achtergrond ervan weerhoudt journalistiek te studeren? ‘Het beeld dat we journalisten opleiden tot werkloosheid is hardnekkig,’ zegt Abram. ‘Misschien dat leerlingen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond sneller kiezen voor een opleiding met meer baanzekerheid, zoals rechten of medicijnen.’ Brouwers wijt het daarnaast aan de strenge taaleisen die de opleiding hanteert. ‘Voor studenten die niet zijn opgegroeid met de Nederlandse taal, kan dat een hoge drempel zijn.’

Journalistiek wordt van oudsher gezien als links bolwerk, maar dat is aan het veranderen

Diversiteit is breder dan alleen culturele afkomst, benadrukt Van der Laan. ‘Als het gaat om gender of seksuele voorkeur, is onze opleiding weer heel divers.’ Zo is er een gay-straight alliance, die zich hardmaakt voor een veilige en inclusieve leeromgeving. Wat haar wel opvalt tijdens discussies: ‘Op het gebied van afkomst of seksuele voorkeur zijn studenten heel inclusief en open minded. Alles kan en mag. Maar zodra het gaat over conservatievere, christelijke gewoontes, wordt er ineens hard geoordeeld.’

Abram merkt dat vandaag de dag steeds meer vrouwen journalistiek studeren. ‘Vroeger was het echt een jongensstudie. En de School voor Journalistiek wordt van oudsher gezien als links bolwerk, maar dat is ook aan het veranderen. Een positieve ontwikkeling, vind ik. Je wilt ook qua politieke voorkeur een representatieve afspiegeling van de samenleving zijn.’ 

Mét je doelgroep praten

Het onderwerp diversiteit en inclusie is geen apart vak op de opleidingen, maar sijpelt in veel vakken door. Zo komt het onderwerp uitgebreid aan bod in het theorieprogramma van de master Journalistiek in Groningen. ‘Daarbij gaan we in op vragen als: hoe is onze maatschappij ingericht? Welke rol heeft diversiteit daarin? En wat zegt het journalistiek wetenschappelijk onderzoek hierover?,’ aldus Brouwers.

De studenten op de opleidingen leren het vak voor een groot deel via praktijkopdrachten, bijvoorbeeld het publiceren van (online) artikelen of het produceren van video- of radio-items. Daarbij worden ze ook beoordeeld op brongebruik en het belichten van verschillende invalshoeken. ‘We benadrukken hoe belangrijk het is om mét je doelgroep te praten, niet alleen óver je doelgroep,’ zegt Abram. ‘Dat je verder kijkt dan je buurvrouw, als je een vox pop nodig hebt. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar dat moeten studenten wel leren.’ 

De workshop diversiteit en inclusie zat beide keren bomvol, het onderwerp leeft

Voor het project Discriminatie kregen studenten van de opleiding in Twente de vraag: heb jij zelf ervaring met discriminatie? ‘Bijna iedereen kon wel iets noemen,’ zegt Van der Laan. ‘Vaak ging het dan over hun opleidingsniveau – al op de basisschool kregen ze te horen dat ze niet slim genoeg waren. Nog steeds moeten ze trouwens harder hun best doen om aan een journalistieke stage te komen dan hbo- of wo-studenten. Daarnaast zijn er altijd studenten die gediscrimineerd worden vanwege hun afkomst, gender of financiële kansen.’

Vervolgens moesten de studenten een crossmediaal verhaal maken, met de groep die hen discrimineerde als doelgroep. Het doel: de doelgroep zo aanspreken dat die open zou staan voor het perspectief van de student, en misschien zelfs van gedachten zou veranderen. ‘Op die manier laten we studenten nadenken over inclusie,’ stelt Van der Laan.

Tijdens studiedagen van de SvJ konden docenten een workshop volgen over diversiteit en inclusie. Daarin kwam de diversiteit van het lesmateriaal aan bod, net als stereotypes en een divers bronnenbestand. Abram: ‘De workshop is twee keer gegeven en zat beide keren bomvol. Dat laat wel zien dat het onderwerp leeft.’

Voorbeeldrol 

Hoe het zit met diversiteit binnen het docentenkorps? Bij de mediastudies aan de Groningse universiteit komen de docenten overal vandaan, zegt Brouwers. ‘Van India tot Kenia tot Brazilië.’ Van der Laan van ROC van Twente had de vraag al zien aankomen, lacht ze. ‘Ja, als ik even snel nadenk, is iedereen blank, heteroseksueel, en hebben we allemaal een Nederlandse achternaam. Er is volgens mij zelfs niemand gescheiden.’

Ze is zich ervan bewust dat het voor studenten belangrijk is een rolmodel te hebben met een vergelijkbare afkomst of thuissituatie als die van henzelf. Helaas melden zich weinig tot geen sollicitanten met een andere achtergrond bij de sollicitatiecommissie. ‘Misschien is Twente toch een minder populaire plek dan de Randstad voor docenten journalistiek in het mbo.’

De huidige generatie studenten is sociaal bewogen. Bezorgd over de toekomst, maatschappelijk geëngageerd

Een manier om voor een diverser docentenkorps te zorgen, is volgens Abram: actief journalisten met verschillende achtergronden benaderen, bijvoorbeeld oud-studenten. Al doet de HU dat (nog) niet. Wel wordt in vacatures expliciet benoemd dat ‘diversiteit bijdraagt aan ons onderwijs’. Kandidaten met verschillende achtergronden, ervaringen en beperkingen worden met nadruk uitgenodigd om te solliciteren. Vacatures voor nieuwe docenten worden ook buiten het eigen netwerk uitgezet. Hetzelfde geldt voor ROC van Twente en Rijksuniversiteit Groningen.

Sociaal bewogen

Op de SVJ is er daarnaast een informeel clubje docenten dat met elkaar van gedachten wisselt over het thema. Abram deelt hier bijvoorbeeld haar eigen ervaringen, als lesbische en Joodse vrouw. Ook praten ze met studenten. ‘Voor een diverse en veilige cultuur is het belangrijk dat je meerdere perspectieven leert kennen en naar elkaar luistert. We hebben allemaal blinde vlekken.’

Hoewel er nog werk aan de winkel is, is de opleidingsmanager optimistisch. ‘Ik merk dat de huidige generatie studenten sociaal bewogen is. Bezorgd over de toekomst, maatschappelijk geëngageerd, met een blik naar buiten. Dat stemt hoopvol.’

Foto door: Nathan Dumlao, Unsplash

Lees ook: Hoe maken nieuwsredacties werk van diversiteit en inclusie?