De regels van het vak bij Al Jazeera in Qatar: elke uitzending wordt bekeken door een advocaat

Hoor en wederhoor, nieuws opschrijven als een omgekeerde piramide, je geïnterviewde de kans geven om het stuk te checken – maar alleen op feitelijke onjuistheden. Allemaal gebruikelijk in de Nederlandse journalistiek. Hoe zit dat in het buitenland? In een serie vragen we Nederlandse journalisten die op een buitenlandse redactie werken welke mores ze daar tegenkomen. In deel 2: Yarno Ritzen, producer bij de onderzoeksafdeling van televisiezender Al Jazeera.  

Om misstanden voor het voetlicht te brengen, moeten journalisten soms undercover gaan. Daar is Yarno Ritzen van overtuigd sinds hij bij de Investigative Unit van Al Jazeera werkt. ‘Undercover gaan wordt in Nederland gezien als een beetje vies.’ Eerder had hij zelf ook weleens zijn twijfels over de noodzaak van die vorm van journalistiek. ‘Maar ik weet nu dat dit de enige manier is om de personen en instituten aan te pakken die wij aan willen pakken. Zonder undercoveracties ben je volledig afhankelijk van tipgevers. Maar je hebt meer nodig om het hele verhaal te kunnen brengen.’

Journalistendroom

Als producer werkt Ritzen op de achtergrond. Zijn voornaamste taak is online onderzoek doen. Dat betekent bijvoorbeeld: uitzoeken van wie een bepaald e-mailadres of telefoonnummer is, adressen en satellietbeelden uitpluizen. ‘We doen drie of vier grote onderzoeken per jaar, hebben ongekend veel tijd om er goed in te duiken. Iedereen op de redactie heeft zijn eigen sterke punten.’ Uitzoekwerk is het zijne, zelf undercover gaan is voor hem niet weggelegd. ‘Ik ben te herkenbaar, zowel in naam als gezicht. Ik zou in de toekomst wel deel kunnen zijn van het ondersteunende team ter plaatse, denk aan het busje met elektronica dat verdekt opgesteld staat bij een undercover-operatie.’

Je onderdompelen in langdurige undercoverprojecten is van belang om onrecht boven tafel te krijgen

Toen hij acht jaar geleden de mogelijkheid kreeg om stage te lopen bij Al Jazeera, twijfelde hij. ‘Ik wilde naar Londen, maar voor de online redactie moest ik naar Doha. De mensenrechtenproblematiek in Qatar was welbekend, dus heb ik erover na moeten denken.’ Hij ging, en nog voor het einde van zijn studie bood Al Jazeera hem een freelancecontract, dat na een half jaar een vaste betrekking werd. Na een periode op de infographics-redactie en op de nieuwsdesk voelde hij dat hij toe was aan iets anders. Totdat hij vlak voor de pandemie de kans kreeg om aan de slag te gaan op zijn huidige werkplek. ‘Volgens mij is dat de droom van de meeste journalisten, onderzoeksjournalist worden.’

De onderzoeksredactie van Al Jazeera neemt soms jaren de tijd voor een onderzoek. De meeste media kunnen zich dat niet permitteren, weet Ritzen. Een voorbeeld van zo’n onderzoek is het drie jaar durende onderzoek naar corruptie in Bangladesh, waar de onderzoeksredactie onthulde dat een beruchte criminele organisatie banden had met premier Sheikh Hasina. Zonder hun onderzoek was de politieke top ermee weggekomen, denkt Ritzen.

Aangetekende brief

Werken aan ‘high profile’ projecten betekent ook dat driedubbel checken erg belangrijk is. Omdat Al Jazeera als mediaorganisatie geregistreerd is in Groot-Brittannië, moet het medium zich houden aan Britse mediacodes. Iedereen die in een video of artikel rond het onderzoek voorkomt moet de kans krijgen om te reageren. Zelfs als het iemand is die alleen maar genoemd wordt in een screenshot van een tweet. ‘We moeten een brief sturen met een ‘right to reply’. Dat gaat via e-mail en aangetekend via de post. Daarin vertellen we wat voor onderzoek we doen en geven we diegene twee weken de kans om te reageren.’

Verder bekijkt een team van advocaten iedere uitzending van tevoren en lezen zij de bijbehorende artikelen. Alles moet juridisch tot in de kleinste details kloppen. Kan de journalist in kwestie hard maken wat er staat? Is ieder citaat secuur genoeg opgeschreven? Als er ook maar enige ruimte is voor een andere interpretatie, kan dat betekenen dat de journalisten maanden werk in de prullenbak moeten gooien. ‘En dat is dan niet anders, het moet wel allemaal waterdicht zijn. De right-to-replybrief is overigens het enige dat mensen voor publicatie krijgen, verdere inzage is geen optie.’

Onrecht boven tafel

Of er iets is wat de Nederlandse journalistiek zou kunnen leren van de journalistiek in Qatar?  ‘Meer undercoverwerk doen. Dat kost veel geld, daar ben ik me van bewust. Niet alleen moet je mensen vrijmaken, maar als ze zich als crimineel moeten voordoen, moet je ook investeren in een Rolex, of een dure auto. Dat kan lang niet ieder medium.’ Toch denkt hij dat het nodig is. ‘Het gebeurt nu in Nederland weinig en dan gaat het eigenlijk vooral over kortdurende zaken zoals werkomstandigheden bij het distributiecentrum van Bol. Je onderdompelen in langdurige projecten is van belang om onrecht boven tafel te krijgen.’