‘Een cartoon is meer dan een grappige tekening om een pagina mee op te vullen’

Cartoons zijn net zo onlosmakelijk met kranten verbonden als analyses, columns en interviews. Maakt dat de cartoon een vorm van journalistiek? En is de cartoonist dan een journalist? Als het aan Emanuele Del Rosso ligt wel. Hij organiseert de European Cartoon Award. ‘Ik vind dat redacties ons serieuzer moeten nemen.’ 

Alles wat Emanuele Del Rosso doet, heeft te maken met cartoons, persvrijheid en communicatie. Hij is geboren in Italië, sinds hij de master journalistiek in Groningen volgde woont hij in Nederland. Cartoonist is hij op freelance basis, zijn tekeningen zijn te vinden op Joop.nl, in het Financieele Dagblad, De Groene Amsterdammer, Den Haag Centraal en verscheidene internationale titels als Le Monde en The Washington Post. Hij is betrokken bij allerlei platforms voor cartoonisten en doet daarnaast de pr voor de European Press Prize. Als onderdeel daarvan organiseert Del Rosso de European Cartoon Award (ECA).

Dit jaar zal deze prijs voor de vierde maal worden uitgereikt, op donderdag 14 september in Beeld & Geluid in Den Haag. Del Rosso is blij met de locatie: ‘Den Haag is de stad van Nieuwspoort, en van de uitreiking van de Tegel en de Inktspotprijs.’

Wanneer is een cartoon volgens jou geslaagd?

‘Het korte antwoord… Nee, er is geen kort antwoord. Een cartoon is goed als-ie iets teweegbrengt bij het publiek, daar is geen formule voor. Het gaat om timing, zeker als de tekening over een onderwerp in het nieuws gaat. Uiteraard heb je de technische en artistieke kant: de tekening zelf, de compositie. Maar die dingen maken niet het verschil.

Ik zou zeggen dat idee en context de essentie zijn van een goede cartoon. Als iemand in een totalitair regime, met gevaar voor eigen leven, een cartoon verspreidt, is dat natuurlijk veel krachtiger. Denk aan de Arabische Lente, waar cartoons onderdeel waren van protesten. Dan staat zo’n tekening direct voor iets groters.’

Ook een geschreven artikel of een tv-item kan iets teweegbrengen. Wat maakt een cartoon anders?

‘Een cartoon is veel directer. Artikelen of tv-items gaan de diepte in, een cartoon moet je in drie seconden kunnen begrijpen, anders werkt-ie niet. In de meeste gevallen bevat een cartoon geen tekst, of heel simpele tekst. Daarom kun je ’m makkelijk delen in verschillende culturen. Eeuwen geleden verschenen cartoons al in de eerste kranten. In die tijd kon een groot deel van de mensen helemaal niet lezen.’

¬ Cartoon ‘Iran for women’ – Emanuele del Rosso

Zijn er onderwerpen die geschikter zijn om aan te kaarten in een cartoon dan in een artikel of op tv?

‘Ja, ik denk dat cartoons op een heel elegante manier een onderwerp kunnen vatten dat je moeilijk kan laten zien of beschrijven. Met een grap kan ik een perspectief veranderen, het publiek een nieuw inzicht geven met behulp van humor.

Nu cartoonisten vaak niet meer in dienst zijn, kunnen kranten cherrypicken. Het maakt ze prudenter en conservatiever

Bovendien zijn cartoons een visuele metafoor. Daarmee kan ik het tonen van geweld of bloed vermijden en toch een emotie oproepen. Ik denk daarom dat cartoons juist heel goed werken bij zware onderwerpen. Een cartoon kan al krachtig zijn door alleen ergens op te hinten. Echte beelden van geweld komen veel harder aan, met het gevolg dat mensen ze soms niet willen zien.’

De afgelopen jaren is er veel discussie geweest over vrijheid van meningsuiting van cartoonisten en bedreigingen. Hoe zie jij de ontwikkeling van dat klimaat?

‘Cartoonisten zijn nog nooit zo zichtbaar geweest. Dat komt door sociale media. De mogelijkheid om je als cartoonist te uiten is absoluut verbeterd. Aan de andere kant zou ik graag meer betrokkenheid van journalistieke organisaties zien bij onze beroepsgroep.

Bij nieuwsorganisaties zijn cartoonisten de afgelopen decennia op grote schaal ontslagen, en zonder werkgever, als freelancer, ben je minder beschermd. Kranten kopen cartoons los aan. Dat is heel anders dan wanneer ik in dienst ben bij een krant, dagelijks een cartoon aanlever en daarbij absolute vrijheid heb. Nu kunnen kranten cherrypicken. Voordat ze een cartoon aankopen, maken ze een afweging: misschien gaat deze wat te ver, laten we maar een andere kiezen. Het maakt ze prudenter en conservatiever.

Sommige titels, bijvoorbeeld The New York Times, zijn helemaal gestopt met het publiceren van cartoons, uit vrees voor controverse. Dat vind ik zo vreemd. Controverse betekent discussie, dat is juist positief. Die angst is niet goed voor cartoonisten.’

Eerder pleitte je al voor meer erkenning van cartoonisten als journalisten. Dat was in 2020, is er op dat vlak iets verbeterd?

‘Dat vind ik moeilijk te zeggen, het is een lang proces. Het is ook de reden dat ik lid ben geworden van de NVJ, cartoonisten hebben representanten nodig in zulke organisaties. Ik hoop ook dat er op 14 september veel journalisten komen. Dat de gemeente Den Haag en Beeld & Geluid zo enthousiast zijn over de ECA is een goed teken.

Ik ga proberen beter Nederlands te leren, zodat ik zelf langs organisaties en redacties kan gaan om te praten over de rol van cartoonisten. Ik vind dat redacties ons serieuzer moeten nemen. Een cartoon is meer dan een grappige tekening om een pagina mee op te vullen. Cartoons stimuleren het debat. Als je mensen aan het denken wilt zetten, werken ze soms beter dan tekst.’

Zou je het liefst fulltime als cartoonist werken?

‘Ik weet niet of ik dat zou kunnen, de concurrentie is groot. En ik hou ook echt van mijn andere werkzaamheden. Ik heb het geluk dat ik in Europa woon, in een land waar heel veel vrijheid is. Dat geeft mij de kans om andere cartoonisten te helpen in landen met autoritaire regimes. Ik ben niet actief op zoek naar een fulltime aanstelling als cartoonist. Maar goed, als The Washington Post me een baan zou aanbieden, zou ik het misschien wel doen.’